درصحن – شوراها – سارا میکاییلی: سال‌های خیلی دوری نبود وقتی ماشین در راه‌باریکه‌های خاکی آرام آرام می‌رفت و غبار به آسمان برمی‌خاست. جاده خاکی بود اما اطراف آن پر بود از سبزه و گل و دار و درخت. دشت بابونه و شقایق در دو سوی جاده‌های اردبیل مثل تابلوی نقاشی می‌درخشید و میان درخت‌ها و چمن‌زارها رودخانه‌ای اگر نه، جوی آبی روان بود و دام‌ها در سبزی کنار جاده یله داده بودند. سال‌های خیلی دوری نبود، همین کودکی‌های ما؛ همین پانزده بیست سال پیش. اما حالا شهرهای کوچک استان اردبیل مثل خیلی جاهای دیگر هرچند شکل و شمایل شهری مدرن به خود گرفته، دیگر آن صفای رنگین روستایی را ندارد و در شامه‌ی رهگذران بوی ناب علف آب‌خورده نمی‌پیچد. اردبیل تشنه است.
دشت اردبیل در این سال‌ها با خطر کم‌آبی جدی روبه‌روست و به گفته‌ی فرماندار اردبیل اگر از حالا چاره‌ای اندیشیده نشود در آینده‌ای نزدیک با زیان جدی‌تری روبه‌رو می‌شویم. فرماندار اردبیل هم‌کاری مسئولان جهاد کشاورزی، شرکت آب منطقه‌ای و دستگاه‌های متولی دیگر را در حل مشکلات و تقویت زیرساخت‌های توسعه‌ای ضروری می‌داند.
مردم روستاهای اردبیل در زمستان با سرما و برف دست و پنجه نرم می‌کنند. با بی‌برقی و قطع گاز در یخبندان می‌سازند، و همین که زمین می‌خواهد نفس بکشد و کمی از بهار می‌گذرد، بی‌آبی شروع می‌شود. هرچند بارش نزولات آسمانی در سال‌های اخیر کم شده، اما این کمبود در حدی نیست که مردم این منطقه با بحران بی‌آبی رو به رو باشند. مشکل در جای دیگری است؛ در مدیریت آب!
در چند سال اخیر آب کشاورزی و آب آشامیدنی بسیار کم شده و به زندگی مردم استان اردبیل، به ویژه روستاییان، لطمات بسیاری وارد کرده است. آب مایه‌ی اولیه‌ی زندگی است و هرچند روستاییان صبوری می‌کنند، اما مسئولان نباید نسبت به این مشکل بی‌خیال باشند.
با توجه به گستره کشاورزی و دامداری در استان اردبیل، ذخایر آبی برای این استان بسیار پراهمیت است و بخش بزرگی از اقتصاد این منطقه بر پایه کشاورزی استوار است. استان اردبیل علاوه بر بارش‌های فصلی، که اغلب در زمستان و به صورت برف است، آب مصرفی خود را از سه رودخانه بالیخ‌لو، قره‌چای و قره‌سو به دست می‌آورد و علاوه بر آن سدها و آب‌خیزهای طبیعی نیز به کمک تامین آب این منطقه می‌آیند. در مجموع کشور ایران جزو مناطق پرآب جهان محسوب نمی‌شود، بنابراین با مدیریت آب باید الگوهای مصرف را بازبینی کرد و با صرفه‌جویی و مصرف بهینه، مشکل کم‌آبی را جبران کرد.
بحران کم آبی و وظیفه شورا
سعید مینابادی، کارشناس منابع طبیعی، می‌گوید: بر اساس آمار و اطلاعات موجود منابع آبی استان اردبیل تا پانزده سال آینده ثابت خواهد ماند یا کمتر خواهد شد. این در حالی است که جمعیت رو به افزایش است و تقریبا در این مدت به دو برابر خواهد رسید. بنابراین ما ناگزیریم ضمن برنامه‌ریزی برای کنترل جمعیت، در زمینه‌ی مدیریت مصرف آب نیز برنامه‌ریزی کنیم.
او درباره انتقال آب از حوزه‌های آبی دیگر می‌گوید: اگر در یک منطقه کمبود آب هست باید سعی شود با مدیریت درست مصرف، آب از منابع همان حوزه جبران شود، وگرنه لطمات جبران‌ناپذیری به محیط زیست می‌زند. در واقع انتقال آب از یک حوزه به حوزه‌ای دیگر اکوسیستم آن مناطق را تغییر می‌دهد و تغییراتی در سفره‌های زیرزمینی و کیفیت خاک منطقه به وجود می‌آورد.
او که اصالتا اهل یکی از روستاهای نمین است، ادامه می‌دهد: در فصل گرما با وجود این که انتظار می‌رود مسافران به این منطقه بیایند و مهاجران نیز در این فصل ترجیح دهند به روستا برگردند، اما به خاطر مشکلاتی مثل قطعی همیشگی آب این اتفاق به اندازه کافی نمی‌افتد. اغلب روزها آب کمتر از یک ساعت جریان دارد و این زندگی را سخت می‌کند. مردم برای همین چیزهای کوچک که وقتی یک جا جمع می‌شود، به مشکلات بزرگ تبدیل می‌شود، مهاجرت می‌کنند. در حالی که اگر هر چیز سر جای خودش باشد، مردم نیز می‌مانند و منطقه خودشان را آباد می‌کنند.
مینابادی به ضعف عملکرد نهادهای شهری مثل شوراها اشاره می‌کند و می‌گوید: رسیدگی به مسائلی مثل بحران کم‌آبی از اصلی‌ترین وظایف شوراهاست. چه از نظر ترویج فرهنگ مصرف بهینه و چه از نظر رایزنی با مقامات بالاتر برای ایجاد زمینه‌های مدیریتی. در واقع شوراها حلقه‌های واسط هستند و باید درد مردم را منتقل و درمان کنند.
به گفته معاون بهره‌برداری شرکت آب و فاضلاب شهری استان اردبیل ۲۶ شهر این استان از خدمات آب و فاضلاب شهری بهره‌مندند اما هشت شهر شامل اردبیل، نمین، عنبران، مشگین‌شهر، کوثر، خلخال، لاهرود و فخرآباد از تنش آبی رنج می‌برند.
او از برنامه‌ریزی برای نجات این شهرها از بحران کم‌آبی خبر داده و توضیح می‌دهد که در دو سال گذشته با اختصاص ۱۱ میلیارد تومان منابع سعی کردیم تجهیزات مناسب تهیه کنیم و زمینه یک مدیریت مطلوب را فراهم کنیم و با خرید مخزن هوایی و تجهیزات الکترومکانیکی سعی کنیم در زمان بحران مدیریت درستی انجام دهیم.
فاصله بین مردم و شوراها، بحران ها را تشدید کرده
حسین صفی‌خانی، فعال محیط زیست، درباره راهکارهای مقابله با بحران کم‌آبی و نقش مسئولان منطقه‌ای می‌گوید: مدیران بیشتر به فکر تامین بودجه هستند. بودجه لازم است، اما همه چیز نیست. مدیر باید بلد باشد بودجه را کجا خرج کند تا مفیدتر واقع بشود. بحث هم فقط اختلاس و جابه‌جایی پول نیست. خیلی وقت‌ها پول هم هزینه می‌شود، اما با هزینه کردن نادرست، هدر می رود. برخی مدیران دولتی هم معمولا راهکارهایی مثل صرفه‌جویی و جلوگیری از تخلفات برداشت غیرمجاز را چاره‌ی کار می‌دانند. این کاملا درست است، اما مشکل این جاست که گاهی عملا این اتفاق نمی‌افتد و یا گزینشی صورت می‌گیرد. معمولا تخلف در جاهایی صورت می‌گیرد که کسی مثلا آشنا دارد و به طریقی از قبل مطمئن می‌شود که با تخلف او برخورد نخواهد شد. در حالی که آب، زندگی است و نمی‌شود با آن از این شوخی‌ها کرد و نباید فرقی بکند که فرد متخلف برادر من مسئول است یا غریبه.
به گفته‌ی حسین صفی‌خانی، برای حل بحران آب باید فرهنگ‌سازی بشود و این کار وظیفه‌ای همگانی است. او تقویت شورایاری‌ها از سوی شوراهای شهر را یکی از بهترین راهکارهای حل همه‌ی بحران‌های اجتماعی می‌داند و می‌گوید: اگر شوراها، شورایاری‌ها را تقویت کنند و شهروندان مسئولیت‌پذیر گرد هم بیایند، کارهای داوطلبانه رواج پیدا کند و با مشورت مردم و شوراها و با همدلی فرهنگ‌سازی شود و با هم‌فکری راهکارهای عملی بومی برای مشکلات پیدا کنند خیلی از مسائل حل می‌شود؛ اما مشکل این جاست که بین مردم و شوراها فاصله زیاد است و مردم احساس می‌کنند اعضای شوراها بعد از انتخابات دیگر کاری به کار آنها ندارند.
صفی‌خانی ادامه می‌دهد: البته روش درست این است که مردم در زمان انتخابات خیلی جدی مطالباتشان را از کاندیداهای شوراها بخواهند و همچنان بعد از انتخابات این خواسته‌ها را پی‌گیری کنند و آن قدر پی‌گیری کنند تا اعضای شوراها خود را موظف به پاسخگویی کنند. این کار یک روز و دو روز نیست و شاید سال‌ها طول بکشد که در این زمینه فرهنگ‌سازی شود.
به باور صفی خانی بحران آب جدی تر از آن است که بشود منتظر فرهنگ سازی ماند، و می گوید: باید راهکار عملیاتی تر پیدا کرد.
پیشنهاد او همدلی جوانان تحصیل‌کرده شهرهای کوچک و روستاهاست. او اضافه می کند: آنها با انگیزه و شور جوانی می‌توانند بر محیط زندگی خود تاثیر بگذارند؛ در خلأ آموزش همگانی از سوی رسانه ملی، مردم می‌توانند با هم به راهکارهایی برای صرفه‌جویی در مصرف آب برسند و به طور گروهی از شوراها و شهرداری‌ها بخواهند برای رفع چنین مشکلاتی چاره‌اندیشی کنند.
