بودجه وزارت خارجه و تناسب آن با وظایف این وزارت خانه

عرصه سوم:‌ کمتر پیش می‌آید با یک غریبه در آمریکا و اروپا هم کلام شوی و وقتی می‌فهمد ایرانی هستی غیر از این کلمات چیز دیگری از ایران به ذهن‌اش خطور کند و کلامی در مورد یکی از اینها نگوید: «اصغر فرهادی»، «بمب اتم»، «جنگ»، «غذای ایرانی»، «حماس» یا «احمدی نژاد» و «اسرائیل». در داخل نیز اگر با مردم از سیاست خارجی صحبت کنی احتمالا عمده بحث شان پیرامون فلسطین، لبنان و عراق و افغانستان این اواخر یمن و بحرین و دفاع از حرم باشد و در نهایت خواهند گفت: «نه غزه، نه لبنان جانم فدای ایران» و اگر سمپات حکومت باشند، احتمالا خواهند گفت: «آمریکا و اسرائیل هیچ غلطی نمیتوانند بکنند.»

هم نگاه خارجی به ایران و هم نگاه ایرانی ها به دستگاه دیپلماسی،‌ نتیجه ۴۰ سال سیاست خارجی ایران است که براساس اصل ۱۵۴ قانون اساسی شکل گرفته است. اصلی که می‌گوید: «جمهوری اسلامی ایران سعادت انسان در کل جامعه بشری را آرمان خود می‌داند و استقلال و آزادی و حکومت حق و عدل را حق همه مردم جهان می‌شناسد. بنابراین در عین خودداری کامل از هرگونه دخالت در امور داخلی ملت‌های دیگر، از مبارزه حق طلبانه مستضعفین در برابر مستکبرین در هر نقطه ای از جهان حمایت می‌کند.»

دولت خاتمی و در ادامه دولت حسن روحانی تلاش کردند با تغییر شعارهای ایران در حوزه سیاست خارجی، تا حدودی فضا را به نفع ایران تلطیف و گشایشی در روابط خارجی ایجاد کنند، اما  به رغم پیروزی‌های موقتی،‌ موفق نشدند تحولی در دستگاه دیپلماسی ایجاد کنند. شکست آنها یک دلیل عمده داشت:

فرمان سیاست خارجی ایران در دستان رهبر ایران است نه رئیس جمهور. ماشین سیاست خارجی ایران در جاده ترویج و توسعه ایدئولوژی حکومت اسلامی و رشد شیعه در حرکت است نه توسعه اقتصادی و بهبود معیشت و افزایش امنیت ملی.

این را می‌شود از جمله اعتراضی اخیر محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران نیز به روشنی دریافت که می‌گوید: «جاهایی که هزاران میلیارد پولشویی می‌کنند حتماً آنقدر توان مالی دارند که ده‌ها و صدها میلیارد هزینه تبلیغات و فضاسازی کنند. با این وضعیت ما نمی‌توانیم با فضا‌سازی‌ها مقابله کنیم. کسانی که یک قلم معامله‌شان ممکن است ۳۰ هزار میلیارد باشد، فضاسازی کرده‌اند. آنها می‌توانند بودجه وزارت خارجه را هزینه یک قلم فضا‌سازی‌شان کنند.» ظریف می‌افزاید: «مجموع بودجه دلاری و ریالی وزارت امور خارجه ١١٠٠ میلیارد تومان است یعنی کمتر از بودجه برخی دستگاه های فرهنگی که با ارگان های قدرتمند کشور ارتباط دارند و ما نمی توانیم با آن فضاسازی مقابله کنیم.»

«جاهای

«جاهایی که هزاران میلیارد پولشویی می‌کنند حتماً آنقدر توان مالی دارند که ده‌ها و صدها میلیارد هزینه تبلیغات و فضاسازی کنند. با این وضعیت ما نمی‌توانیم با فضا‌سازی‌ها مقابله کنیم. کسانی که یک قلم معامله‌شان ممکن است ۳۰ هزار میلیارد باشد، فضاسازی کرده‌اند. آنها می‌توانند بودجه وزارت خارجه را هزینه یک قلم فضا‌سازی‌شان کنند.» محمد جواد ظريف

بودجه وزارت امور خارجه

آیا مشکل وزارت امور خارجه ایران، کمبود بودجه است؟ بودجه وزارت امور خارجه ایران در سال ۱۳۹۷ معادل ۱ هزار و ۸۵۶ میلیارد تومان (۱.۸۵۶.۶۰۵.۲۰۰.۰۰۰) بوده است.

مبلغ ۱۵۷ میلیارد تومان از این بودجه صرف حق عضویت ایران در سازمان ملل و سایر سازمان‌های بین المللی، ۱۰ میلیارد تومان آن صرف همکاری های اقتصادی بین المللی، ۲۰ میلیارد تومان آن صرف هزینه‌های ضروری سفارتخانه‌ها و دفاتر کنسولی ایران در ۱۶۷ کشور جهان، و حدود ۵ میلیارد تومان آن صرف آموزش روابط بین الملل می‌شود. بنابراین بودجه خالص این وزارتخانه که صرف کارکنان، تشریفات و سایر امور جاری این وزارتخانه می‌شود ۱۶۶۴ میلیارد تومان است.

محمد جواد ظریف حقوق کارکنان این وزارتخانه را کمتر از کارکنان سایر دستگاه‌های دولتی و حقوق کارکنان دفاتر خارجی ایران را کمتر از حقوق کارکنان دفاتر خارجی سایر کشورهای در حال توسعه می‌داند و می‌گوید: باید در این حد از امکانات از وزارت امور خارجه توقع داشته باشید. اگرچه ظریف کمبود بودجه و امکانات را دلیل ضعف وزارت امورخارجه و دستگاه دیپلماسی ایران می‌داند، اما نکته کلیدی را در بخش دیگری از صحبت هایش بیان می‌کند که می‌گوید: «دستگاه‌های ما بعضی اوقات در روابط خارجی حتی یکدیگر را خنثی می‌کنند.» منظور ظریف کدام دستگاههاست؟

دستگاه‌های ما بعضی اوقات در روابط خارجی حتی یکدیگر را خنثی می‌کنند.
محمد جواد ظریف

فعالیت های برون مرزی با بودجه دولتی

نگاهی به قانون بودجه، نشان می‌دهد که برخی از دستگاه‌های دولتی و غیردولتی فعالیت‌های برون مرزی دارند که می‌توانست در زیر مجموعه وزارت امور خارجه انجام شود ولی به دلایل معلوم و نامعلوم، مستقل از وزارت امور خارجه انجام می‌شود. ده دستگاه دولتی که به نوعی دستی در روابط بین الملل دارد به این شرح اند:

جدول ۱: ۱۰ نهاد صاحب بودجه دولتی با فعالیت برون مرزی

دستگاه دیپلماسی در سایه

سیاست خارجی ایران را رهبر ایران تعیین می‌کند. این واقعیت تنها به سیاست گذاری محدود نمی‌شود بلکه رهبر ایران مستقیما بازیگرانی نیز دارد که با اذن او در فضای بین الملل هر امری را اجرا می‌کنند. شورای روابط خارجی، «بازوی فکری»، سپاه قدس «بازوی نظامی»، جامعه مصطفی العالمیه، اداره اعزام به خارج روحانیون حوزه علمیه، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و نهادهای وابسته همچون مجمع تقریب مذاهب اسلامی و مجمع جهانی اهل بیت و کمیته امداد امام خمینی، «بازوی تبلیغی» و سازمان صنایع دفاعی ایران (موشک سازی)، «بازوی لجستیکی» دستگاه دیپلماسی در سایه ایران را تشکیل می‌دهند. فصل مشترک تمام این سازمان ها، غیر شفاف بودن بودجه و فعالیت های آنهاست.

جدول ۲: دستگاههایی که با بودجه دولتی، فعالیت برون مرزی هم دارند

جدول ۳: نهادهای غیر دولتی فعال در حوزه سیاست خارجی

تولید ثروت ملی، حلقه مفقوده دستگاه دیپلماسی

روابط بین الملل در دنیای امروز بیش از هرچیز، میدان گفتگو و مذاکره برای جلب سرمایه گذاری خارجی، ایجاد فرصت تجارت و بازرگانی بهتر و تضمین ثبات و امنیت کشور است. پس اولین ماموریت سفرا و دبیران سفارتخانه‌ها، توسعه اقتصادی کشور و تلاش برای افزایش تولید ثروت ملی از طریق روابط بین الملل و جلب همکاری‌های منطقه‌ای و جهانی است. اما ماموریت دستگاه دیپلماسی ایران، آنگونه که در اصل ۵۴ قانون اساسی آمده سعادت انسان در کل جامعه بشری و حمایت از مبارزه حق طلبانه مستضعفین در برابر مستکبرین است و هنوز تمامی سربرگ‌های وزارت امور خارجه با شعار «نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی» مورد استفاده قرار می‌گیرد.  نتیجه این که تمام هم و غم دستگاه دیپلماسی رسمی و پنهان جمهوری اسلامی حمایت از این افراد و گروه‌ها اختصاص یافته است:

• حزب الله لبنان به رهبری حسن نصرالله
• حماس فلسطین به رهبری
• جنبش اسلامی نیجریه به رهبری شیخ ابراهیم زکزاکی
• زیدی‌های یمن به رهبری حسین بدرالدین الحوثی
• پولیساریو مراکش
• بیداری اسلامی بحرین به رهبری شیخ عیسی قاسم
• مجلس اعلاء عراق به رهبری حکیم

مهمترین مانور قدرت ایران در نظام بین الملل شده «راهپیمایی اربعین» و نزدیکترین دوستان‌اش جملگی کشورهایی هستند که چشم به دلارهای نفتی ایران دارند و در نهایت پاسپورت ایرانی است که اعتبار چندانی برایش باقی نمانده است.

اما ماموریت دستگاه دیپلماسی ایران، آنگونه که در اصل ۵۴ قانون اساسی آمده سعادت انسان در کل جامعه بشری و حمایت از مبارزه حق طلبانه مستضعفین در برابر مستکبرین است و هنوز تمامی سربرگ‌های وزارت امور خارجه با شعار «نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی» مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نتیجه

• مشکل دستگاه دیپلماسی ایران فرای مسائل مالی و بودجه ای ست.
• سیاست کلان دستگاه دیپلماسی رسمی و غیررسمی ایران، در تضاد با عرف بین الملل و مبتنی بر ایدئولوژی توسعه شیعه در دنیای امروز از طریق حمایت از گروه‌های کوچک و بزرگ شبه نظامی در جای جای جهان اسلام است. با چنین رویکردی، جایگاه و موقعیت ایران در جامعه بین الملل تضعیف و انزوای بیشتر ایران را در پی خواهد داشت.
• سیاست خارجی ایران را رهبر ایران تعیین می‌کند. این واقعیت تنها به سیاست گذاری محدود نمی شود بلکه رهبر ایران مستقیم بازیگرانی نیز دارد که با اذن او در فضای بین الملل هر امری را اجرا می‌کنند.
• نگاهی به قانون بودجه، نشان می‌دهد که برخی از دستگاههای دولتی و غیردولتی فعالیت های برون مرزی دارند که می‌توانست در زیر مجموعه وزارت امور خارجه انجام شود.
• ۱۵۷ میلیارد تومان از بودجه صرف حق عضویت ایران در سازمان ملل و ۱۰ میلیارد آن صرف همکاری‌های اقتصادی بین المللی می‌شود.
• توسعه اقتصادی و تلاش برای افزایش ثروت ملی از طریق گفتگوهای بین المللی و جلب سرمایه گذاری خارجی، به عنوان مهمترین وظیفه دستگاه دیپلماسی هر کشوری، در اولویت سیاست خارجی ایران نیست.

منبع: قانون بودجه سال ۱۳۹۷