وقتی کاندیدایی برای انتخاب کردن وجود ندارد
درصحن-شوراها: انتخابات پنجمین دوره شورای روستاها، اگرچه با استقبال کاندیداها روبرو شد، ولی هنوز شمار زیادی از روستاها به دلیل به حدنصاب نرسیدن تعداد کاندیداهایش، از برگزاری انتخابات، محروم‌اند و انتخابات در این روستاها برگزار نمی‌شود. به حدنصاب نرسیدن تعداد کاندیداهای شورای روستاها، همانطور که در ادوار گذشته نیز پرسابقه بود، این دوره نیز پیش بینی می‌شد، از این رو رایزنی با ریش سفیدان روستاها، توسط بخشداران از مدت‌ها پیش شروع شده بود، ولی در همه روستاها کارساز واقع نشد تا در بسیاری از روستاها کاندیدایی برای انتخاب کردن وجود نداشته باشد. با وجود این، روند ثبت نام‌ها و افزایش چشمگیر تعداد کاندیداها، نشان می‌دهد که مردم روستاها از شوراها راضی هستند.
کار شورای روستا چیست؟
طبق قانون انتخابات، تشکیلات و اختیارات شوراهای شهر و روستا، کار شورای روستا به این شرح است:
- ارائه پیشنهاد جهت رفع کمبودها، نارسایی‌ها و نیازها به مقامات ذی‌ربط،
- تشکیل گردهمایی عمومی جهت ارائه گزارش و جلب مشارکت و خودیاری مردم،
- تبیین و توجیه سیاستهای دولت و تشویق و ترغیب روستاییان جهت اجراء سیاستهای مذکور،
- نظارت و پیگیری اجراء طرح‌ها و پروژه‌های عمرانی اختصاص یافته به روستا،
- همکاری با مسؤولان ذی‌ربط برای احداث، اداره، نگهداری و بهره‌برداری از تأسیسات عمومی، اقتصادی، اجتماعی و رفاهی مورد نیاز روستا،
- کمک‌رسانی و امداد در مواقع بحرانی و اضطراری مانند جنگ و وقوع حوادث غیر مترقبه
- کمک به مستمندان و خانواده‌های بی‌سرپرست با استفاده از خودیاری‌های محلی،
- فراهم‌نمودن زمینه مشارکت و جلب همکاری مردم در جهت ایجاد و توسعه‌نهادهای مدنی، کتابخانه و مراکز فرهنگی، بهبود و ارتقای فرهنگی اقشار مختلف به ویژه جوانان و بانوان
- برنامه‌ریزی در انجام خدمات اجتماعی، اقتصادی، عمرانی، بهداشتی،فرهنگی، آموزشی، سوادآموزی و سایر امور با موافقت و هماهنگی مراجع ذی‌ربط،
- تلاش برای رفع اختلافات افراد و محلات و حکمیت میان آنها،
- همکاری با نیروهای انتظامی جهت برقراری امنیت و نظم عمومی،
- نظارت بر حسن اجراء مقررات مربوط به حفاظت و بهسازی محیط زیست روستا و بهره‌برداری از منابع طبیعی و جلوگیری از فرسایش خاک و حفظ عمران، مزارع،باغها، مراتع، جنگلها، محدوده‌های زیست محیطی، احیاء و لایروبی قنوات و نهرهای متروکه و ارائه طرح و پیشنهاد به شورای بخش،
- مشارکت در تهیه طرحهای هادی روستا و بهسازی بافتهای فرسوده و ضوابط ساخت و ساز،
اعضای شورای روستاها علاوه بر وظایف فوق الذکر، مسوولیت انتخاب دهیار را برعهده دارند. دهیار همچون شهردار برای مدت چهار سال انتخاب و وظیفه اش به این شرح است:
- اجراء مصوبات شورای روستا،
- همکاری با نیروی انتظامی درخصوص اعلام وقوع جرائم، اجراء مقررات‌خدمت وظیفه عمومی، حفظ نظم عمومی و سعی در حل اختلافات محلی،
- اعلان فرامین و قوانین و مقررات عمومی،
- همکاری در حفظ و نگهداری تأسیسات عمومی و عمرانی و اموال و‌دارایی های روستا،
- همکاری با سازمانها و نهادهای دولتی و ایجاد تسهیلات لازم در جهت ایفای‌وظایف آنان،
- مراقبت در اجراء مقررات بهداشتی و حفظ نظافت و تأمین بهداشت محیط،
- همکاری با سازمانهای ثبت احوال و اسناد درجهت ثبت وقایع چهارگانه‌سجلی و اسناد و املاک،
- همکاری با مسؤولین در جهت حفظ، و بهره‌برداری منابع طبیعی و میراث فرهنگی روستا،
- اجراء طرحهای عمرانی و خدماتی در روستا، با تأیید کمیته برنامه‌ریزی شهرستان،
- تشکیل پرونده برای ایجاد بناها، تأسیسات و تفکیک اراضی در محدوده قانونی روستا و ارجاع به بخشداری جهت صدور مجوز،
روستاها و فقدان درآمد
تعداد اعضاء شورای روستاهای تا ۱۵۰۰ نفر، سه نفر و روستاهای بیش از ۱۵۰۰ نفر پنج نفر خواهد بود ولی چرا با وجود اختیارات وسیع، در تعداد زیادی از روستاها حتی به تعداد لازم کاندیدا وجود ندارد؟ به عبارت دیگر وقتی شورای روستاها به عنوان مرجع رسیدگی به مشکلات و مرجع انتقال مشکلات و موانع به مسوولان مربوطه واگذار شده، چرا اهالی برخی روستاها، قائل به مشارکت در امور روستا نیستند و برای در اختیارگرفتن امور محل زندگی‌شان، پیش‌گام نمی‌شوند؟
اظهارات خانم صغری علی‌میرزایی دهیار روستای اسدآباد از توابع بخش جلگه رخ شهرستان تربت حیدریه، می‌تواند یک پاسخ به این پرسش باشد. او می گوید: «در روستا درآمد خاصی نداریم.» شاید تصور این است که با جیب خالی کاری نمی‌شود کرد.
علی‌میرزایی در توضیح می‌گوید: «تنها درآمد روستای ما (اکثر روستاها همین وضعیت را دارند.) اعتباراتی است که از طریق استانداری به حساب دهیاری‌ها واریز می‌شود. هزینه‌هایی که در روستا به انجام می‌رسد مستقلاً از استانداری واریز می‌شود. درآمد خاصی نداریم. در یکی دو سال اخیر ساخت و سازهائی در روستا صورت گرفته است که عوارض آنها اخذ می‌شود. در حقیقت همه روستائیان ساکن باید نوعی عوارض پرداخت کنند. مالکان زمین، مالکان مغازه، مالکان خودرو، باید به نوعی عوارض پرداخت کنند ولی چون این مسأله بین مردم جا نیفتاده نمی‌خواهیم اهالی را رنجیده خاطر کنیم. از جمله درآمد دیگر روستاها سهم نیم درصدی جمع آوری زباله است که باید به حساب دهیاری واریز شود. ولی این منبع درآمدی روستا تا کنون اجرایی نشده. در داخل روستا درآمد خاص دیگری نداریم.»
آموزش و توسعه فرهنگ مشارکت
دکتر نعمت اله فاضلی استاد جامعه شناسی روستایی نیز به فقدان آموزش لازم و نبود فرهنگ مشارکت اشاره کرده و می‌گوید: «باید به هدایت و حمایت شوراهای اسلامی به عنوان الگویی جدید و نوپا در توسعه مشارکتی کمک کرد تا شوراهای روستایی با برخورداری از آموزش‌های مناسب بتوانند به همراه مردم روستایی نقش مؤثری را در روند رشد و توسعه جوامع روستایی بردارند.» او مشارکت روستائیان در امور روستا را منوط به توسعه فرهنگ مشارکت می‌داند و معتقد است دولت بدون هزینه کردن در این بخش نمی‌تواند روستائیان را به مشارکت در امور شورای روستا و انجام وظایف محوله تشویق کند. او می افزاید: «اگر دولت نتواند به طریقی حداقل بخشی ازهزینه های شوراها راتأمین کند، نباید مشارکت مطلوبی را ازشوراها انتظار داشت.»
آیا واگذاری امور روستاها به شوراها موفق بوده است؟
افزایش میزان مشارکت اهالی روستاها در اعلام کاندیداتوری پنجمین دوره انتخابات شوراها می‌تواند دال بر موفق بودن شورای روستاها باشد، هرچند هنوز روستاهایی بی‌شورا مانده‌اند. علی فرهادی رئیس شورای شهر بویراحمد در پاسخ به این پرسش با موفق ارزیابی کردن نقش شورای روستاها، می‌گوید: «شوراها در روستاها می توانند مشکلات منطقه خود را از نزدیک بررسی کنند و ضمن استفاده از نظرات مردم مشکلات را به مسئولان ارجاع و مصوبات صورت گرفته توسط شورا کاملا قابل پیگیری و اجراست. بدون شک شوراها بر اساس شناخت خود از روستاها می‌توانند در راستای توسعه منطقه خود گام بردارند.»
یکی از کارشناسان روستایی در ایران، در این خصوص به درصحن می گوید: «مسوولیتی که پیش از این برعهده معتمد روستا بود و به صورت فردی انجام می شد الان به شورا و دهیار منتخب شورا واگذار شده است. لذا به جای یک نفر حالا یک جمع با نظر اهالی روستا، تصمیم می‌گیرند و این اتفاق مهمی است که روی داده است و مردم روستاها نیز به این مهم پی برده اند.» او می‌افزاید: «یکی از مسایل مهم و چالش برانگیز روستاها، نقل و انتقال ملک بود که گاها به درگیری هم ختم می‌شد، در حال حاضر تمام نقل و انتقالات املاک در روستا تحت نظارت شورا انجام می‌شود، لذا کمتر اینگونه فعالیت‌ها با چالش همراه می‌شود.» این کارشناس امور روستایی مهمترین تحول آفرینی شوراهای روستا را قانونمندتر شدن امور روستا و در نظر گرفتن رای اهالی روستا در تصمیم گیری هاست. او به واگذاری زمین‌های بایر و قطعه بندی آن جهت ساخت و ساز روستایی برای تامین مسکن جوانان ده اشاره کرده و می گوید: «این اتفاقات بدون شورا امکان نداشت در صلح و صمیمیت به وقوع بپیوندند ولی در حال حاضر به خوبی در حال انجام است.»
روستاهایی که به حدنصاب نرسیدند
گزارش‌هایی ارائه شده از سوی ستادهای انتخاباتی وزارت کشور، حکایت از این دارد که تعدادی از روستاها در شماری از استان‌ها، به اندازه کافی کاندیدا ندارند، بنابراین انتخابات در این روستاها برگزار نمی‌شود.
استان آذربایجان غربی:
۱۰۵ روستای آذربایجان غربی از این دست است. در دوره چهارم ۳۰۵ روستای این استان بی شورا مانده بود که نشان می دهد مشارکت مردم روستاهای این استان رشد چشمگیر داشته است.
استان خراسان رضوی:
۳۰ روستای خراسان رضوی بدون کاندیدا باقی مانده پس انتخابات در این ۳۰ روستا برگزار نمی شود. در مجموع در روستاهای استان خراسان رضوی برای هر کرسی انتخاباتی یک و نهم دهم کاندیدا وجود دارد یعنی کمتر از دو نفر برای هر کرسی. جالب اینکه ۲۶ روستای محروم از انتخابات از توابع شهر مشهد هستند.
استان کهکیلویه و بویر احمد:
۳۴ روستای استان کهکیلویه و بویراحمد نیز کاندیدایی برای حضور در شورا ندارد. 277 نفر زن و سه هزار و 635 مرد روستایی در این استان برای ورود به ۷۰۶ روستا نام نویسی کرده اند ولی کماکان ۳۴ روستا بی کاندیدا مانده است.
استان زنجان:
در زنجان تنها پنج روستا بی کاندیدا مانده و بقیه روستاها از کاندیدای کافی برخوردارند در مجموع ۱۲۳۶ کاندیدا در روستاهای این استان اعلام کاندیداتوری کرده که به نسبت دوره قبل رشد ۴.۶ درصدی را نشان می دهد.
استان لرستان:
۹۵ درصد روستاهای استان لرستان از کاندیدای کافی برای برگزاری انتخابات شورای روستا برخوردارند و تنها ۵ درصد روستاهای این استان بی کاندیدا مانده اند. تعداد کاندیداهای انتخابات روستا، در لرستان در این دوره به نسبت دوره چهارم ۹۴ درصد رشد داشته است.
استان همدان:
۱۴ روستای استان همدان نیز بی کاندیدا مانده، تا انتخابات در تمامی روستاهای این استان برگزار نشود، در دوره چهارم انتخابات در ۸۵ روستا برگزار نشده بود.
تعداد روستاهای بی کاندیدا بیش از آن چیزی است که در این گزارش آمده، چراکه دسترسی به اطلاعات تمام روستاها ممکن نبود. اما نکته جالب اینکه در برخی از روستاها نیز به دلیل کمی جمعیت انتخابات برگزار نمی‌شود. ۱۰۷ روستای استان گلستان از این جمله‌اند. معاون سیاسی-امنیتی استانداری گلستان گفته: انتخابات شورای روستا در ۱۰۷ روستای استان گلستان به علت اینکه جمعیت شان زیر ۱۰۰ نفر است برگزار نمی‌شود.
به گفته محمدی رئیس ستاد انتخابات استان کهکیلویه و بویراحمد، گفتگوی فرمانداران و بخشداران با روسای قبایل و ریش سفیدان روستاها برای تشویق اهالی روستا به اعلام کاندیداتوری در افزایش مشارکت روستاییان در انتخابات و اعلام کاندیداتوری موثر بوده و همین عامل سبب شده که در این دوره تعداد روستاهای بی کاندیدا به شدت کاهش یابد.
شورا و تداوم توسعه نیافتگی روستاها
تشکیل شوراها به رغم مثبت و موثر خواندن کارشناسان و مسوولان امور روستایی، اما به توسعه یافتگی روستاها منجر نشده است. در بیان چرایی آن، ورمزیاری استاد دانشگاه تهران و کارشناس مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، ریشه توسعه نیافتگی روستاها را محروم کردن آنها از منابع معدنی و سهم واقعی شان از تولیدات کشاورزی عنوان کرده و می‌گوید: «76 درصد ارزش افزوده معادن کشور در روستاها تولید می‌شود ولی سهم روستاییان از این ارزش افزوده چقدر است. سرمایه داران شهری می‌آیند از این پتانسیل که در روستا وجود دارد، استفاده می‌کنند و نهایتاً روستایی‌ها کارگر ساده ایشان هستند.» او می‌افزاید: «در محصولات کشاورزی هم وضعیت به همین منوال است با این که تمام تولید را کشاورزان ما تقبل می‌کنند اما سود حاصل از تولید به جیب افرادی می‌رود که بازار را در دست دارند و این موضوع مخالف با روح عدالت است.» او راه برون رفت از وضع موجود و ایجاد شکوفایی در روستاهای کشور را تغییر رویکرد به روستائیان و تبدیل آنها به سهامداران این بنگاه به جایی تنزل دادن آنها به سطح کارگر می‌داند.
فرشاد مومنی اقتصاد دان نیز بر امنیتی خواندن عواقب توسعه نیافتگی روستاها در ایران تاکید کرده و می‌گوید: «از زمان اجرای برنامه تعدیل ساختاری به تدریج و به صورت فزاینده با پدیده مهاجرت روستایی با ابعادی حتی فراتر از موج اول مهاجرت‌های حتی پس از اصلاحات عرضی رو به رو شدیم و از آن زمان تا امروز متاسفانه چون هیچ تناسبی میان سهم بخش کشاورزی در خلق ارزش افزوده و خلق فرصت‌های شغلی با میزان سرمایه‌گذاری که در این بخش شده است وجود ندارد.»
علاوه بر آنچه کارشناسان به عنوان علل توسعه نیافتگی روستاها به آن اشاره کرده‌اند، نازل بودن سطح مشارکت مردم در امور روستاها، می‌تواند یکی از علل جدی توسعه نیافتگی روستاها باشد. مشارکت در انتخابات شورای روستا و برگزیدن دهیار و پیگیری امور روستا توسط اهالی ده، که در این دوره از انتخابات با افزایش روبرو بوده، می‌تواند گامی برای توسعه بیشتر روستاها باشد، مشروط به اینکه این افزایش مشارکت محدود به اعلام کاندیداتوری نباشد و اهالی روستاها فعالانه در انتخاب اعضای شورای روستایشان مشارکت و با برگزیدگان در بهبود شرایط زندگی همکاری داشته باشند.
