درصحن: کناره گیری از انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۲ که به پیروزی حسن روحانی منجر شد، محمد رضا عارف را به وسط میدان سیاست پرتاب کرد. هرچند او پیش از این همیشه در صحنه سیاسی ایران حضور داشته، اما این تصمیم تاریخی او را به قطبی تازه در فضای سیاسی ایران تبدیل کرد. چهره ای که دو سال بعد از آن رویداد، توانست پرچمدار جنبش اصلاحات در انتخابات مجلس دهم باشد و در انتخاباتی نسبتا پرشور با بیشترین رای ممکن به عنوان نفر اول تهران، وارد مجلس و به عنوان یک گزینه جدی برای ریاست مجلس دهم مطرح باشد.
محمد رضا عارف کیست؟
او متولد ۲۷ آذر ۱۳۳۰ در شهر یزد است. نبوغ اش در ریاضی او را از دانشگاه تهران راهی یکی از پرآوازه ترین دانشگاههای امریکا کرد. دکترایش را در سال ۱۳۵۹ از دانشگاه استنفورد آمریکا در رشته مهندسی برق گرفت و به ایران بازگشت تا به تدریس در دانشگاه صنعتی اصفهان مشغول شود. او علاوه بر تدریس خیلی زود به امور اجرایی و مدیریتی روی آورد و بعنوان معاون امور دانشجویی، فعالیت خود را در وزارت علوم آغاز کرد و به قائم مقامی وزیر علوم در دولت میرحسین موسوی رسید. در سال ۱۳۷۳ توسط وزیر علوم دولت هاشمی رفسنجانی به ریاست دانشگاه تهران برگزیده شد و سه سال بعد با روی کار آمدن دولت اصلاحات، با امضای محمد خاتمی و تایید مجلس پنجم به وزارت ارتباطات و فنآوری اطلاعات رسید و به فاصله کوتاهی از آن، ریاست سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور را در دست گرفت. با شروع دولت دوم محمد خاتمی به معاونت اول رئیس جمهور ارتقاء پیدا کرد و در سال ۱۳۹۲ رسما با عنوان رئیس بیناد امید ایرانیان برای انتخابات ریاست جمهوری اعلام کاندیداتوری کرد و توانست از فیلتر شورای نگهبان عبور و رقابت انتخاباتی را آغاز کند. محمد رضا عارف اما در این رقابت ها، خود را با یک خواست عمومی مواجه دید: انصراف و کناره گیری به نفع حسن روحانی. اگرچه او تمایلی به این تصمیم نداشت و خود را تنها نماینده جنبش اصلاحات در رقابت های انتخاباتی می دید ولی وقتی با نامه مکتوب محمد خاتمی و تقاضای رسمی او برای کناره گیری مواجه شد عرصه رقابت ها را ترک و میدان را به حسن روحانی واگذار کرد تا تصمیم او یکی از عوامل موفقیت روحانی تلقی شود. در حالی که خیلی ها انتظار داشتند تا او کارش را بعنوان معاون اول دولت روحانی آغاز کند ولی حسن روحانی کرسی معاونت اول را به جهانگیری سپرد و از عارف برای قبول مسوولیت یکی از وزارتخانه ها دعوت کرد اما این دعوت باب میل محمد رضا عارف نبود. چندی بعد نام عارف به عنوان جانشین حسن روحانی در مرکز مطالعات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام مطرح شد. اگرچه گفته می شد عارف به پذیرش این عنوان تمایل دارد ولی خبرهای غیررسمی از مخالفت آیت الله خامنه ای با این انتصاب حکایت داشت تا اینکه این کرسی نیز به علی اکبر ولایتی سپرده شد. اما عارف که دیگر خود را عالی ترین عنصر جنبش اصلاحات که مورد تایید حاکمیت می دید، فعالیت های سیاسی اش را تحت عنوان رئیس بنیاد امید ایرانیان توسعه داد و به محور تصمیم ساز جنبش اصلاحات در انتخابات مجلس دهم تبدیل شد. اگرچه عارف در هماهنگی با رهبری جنبش اصلاحات یعنی سید محمد خاتمی، انتخابات مجلس دهم را مدیریت می کرد ولی خبرهای جسته و گریخته از شورای عالی سیاست گذاری جنبش اصلاحات، از اختیار تام او برای تعیین کاندیداها و خط مشی جنبش اصلاحات در این انتخابات حکایت داشت. عارف اما در این راه با یک سد بلند روبرو بود و آن رد صلاحیت گسترده نامزدان جنبش اصلاحات توسط شورای نگهبان بود که دست اش را برای رقابت همه جانبه با رقیبان می بست. با این حال او در حوزه هایی که امکان رقابت وجود داشت با دست نسبتا پر خارج شد و لیست تحت حمایت اش در شهر تهران به طور کامل رای اعتماد مردم را اخذ و سی کرسی شهر تهران در مجلس دهم را به نام فهرست اصلاحات و امید اختصاص داد. او اینک در حال تشکیل فراکسیون اصلاحات و اعتدال در مجلس دهم و سنجش امکان رقابت با علی لاریجانی برای ریاست مجلس دهم است که از حوزه انتخابیه قم برای سومین بار به مجلس راه یافته است.
سوابق انقلابی
فعالیت انقلابی محمد رضا عارف به دوران دانشجویی باز می گردد. زمانی که به عنوان دانشجو در دانشگاه تهران وارد فعالیت های سیاسی شد. دورانی که متقارن با فعالیت های انقلابیون به رهبری آیت الله خمینی بود. فعالیت هایی که به دستگیری اش در سال ۱۳۵۴ توسط کمیته ضد خرابکاری (ساواک) منجر شد. عارف پس از آزادی، بلافاصله برای ادامه تحصیل به آمریکا مهاجرت کرد و همزمان با تحصیل در دانشگاه استنفورد، جذب انجمن اسلامی دانشجویان ایرانی دانشگاههای آمریکا شد و به عنوان دبیر این انجمن بین سالهای ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۹ فعالیت داشت. حمایت از فعالیت های انقلابی آیت الله خمینی و ساماندهی فعالیت های دانشجویی از او چهره ای انقلابی ساخته بود. او سال ۱۳۵۹ با به پایان رساندن تحصیلات و دفاع از رساله دکترا به ایران بازگشت. اگرچه بازگشت اش با جنگ ایران و عراق همراه بود ولی در سوابق او اشاره ای به حضور یا عدم حضور در جبهه های جنگ و قبول مسوولیت در این خصوص نشده است.
سوابق و دیدگاههای سیاسی
تا پیش از روی کارآمدن دولت خاتمی، در هیچ جریان سیاسی نام عارف به عنوان نیروی تشکیلاتی نیامده بود ولی با پیروزی محمد خاتمی، نام عارف در میان بنیانگذاران جبهه مشارکت ایران اسلامی ثبت شد. حزبی که توسط نزدیکان محمد خاتمی تشکیل و به اتاق فکر جنبش اصلاحات تبدیل شده بود. عارف اگرچه از اعضای هسته مرکزی و اولیه حزب مشارکت بود ولی در عمل سیاسی نسبتی نزدیکی به حزب نداشت و بعنوان نیرویی میانه رو و معتدل خود را در فضای سیاسی ایران مطرح کرده است به طوری که او را بیشتر می توان نماد اعتدالیون و میانه روها دانست تا چهره ای موثر در آوانگاردترین حزب رسمی ایران یعنی جبهه مشارکت.
ورود او به عرصه رقابت های انتخاباتی با شعار «معیشت، منزلت و عقلانیت» و شعار «زندگی آبرومندانه و شرافتمنداته در سایه کشورداری خردمندانه» نشان از دیدگاه غیر ایدئولوژیک و واقع بینی سیاسی او دارد. او خود را چهره ای اصلاح طلب و اهل تعامل با دنیا معرفی می کند و مهمترین برنامه خود را ارتقاء وضعیت معیشتی مردم معرفی می کند.
عارف اگرچه رابطه نزدیکی با محمد خاتمی دارد و پس از پایان دولت اصلاحات، در رکاب او ریاست بنیاد باران، را برعهده می گیرد ولی رفته رفته می کوشد تشکیلات سیاسی خود را مستقل از خاتمی بنا کند. تشکیل بنیاد امید ایرانیان و جذب نیروهایی از درون مجموعه اصلاحات، اولین گام برای حفظ استقلال سیاسی اوست، اما عارف می داند که بدون حمایت محمد خاتمی و بدون برخورداری از حمایت بدنه جنبش اصلاحات در فضای سیاسی ایران جایگاهی نخواهد داشت از این رو می کوشد خود را پرچمدار نیروهای اصلاحات طلب مورد حمایت حکومت معرفی کند.
جنبش سبز و موضع محمد رضا عارف
برخلاف بسیاری از چهره های مشهور اصلاح طلب از جمله محمد خاتمی که در تظاهرات میلیونی سال ۸۸ شرکت فعال داشتند و در ردیف پیشتیبانان جنبش سبز به رهبری میرحسین موسوی و مهدی کروبی قرار می گرفتند. عارف هیچگاه بطور علنی در حمایت از جنبش سبز تلاشی انجام نداد و هرگاه با پرسشی در خصوص جنبش سبز و میرحسین موسوی مواجه شد به حمایت از رفع حصر بسنده کرد. او بارها پیش از انتخابات وعده داد که در صورت پیروزی در انتخابات برای رفع حصر تلاش خواهد کرد و حضور پرشور در انتخابات را زمینه ساز رفع حصر عنوان کرده بود. او در کمپین انتخاباتی اش در سال ۱۳۹۲ نیز گفته بود: «رهبر معظم انقلاب هیچوقت آقایان موسوی و کروبی را به عنوان سران فتنه نام نبرده‌اند و رأس فتنه را متوجه برخی کشورهای خارجی و معاند دانستهاند. هر کسی با توجه به دیدگاه و گرایش سیاسی که دارد می‌خواهد برای آقای موسوی و کروبی حکم صادر کند که این کار درستی نیست.»
به باور محمد رضا عارف در سال ۱۳۸۸ تخلف انتخاباتی رخ داد نه تقلب و براین باور بود که باید فضایی ایجاد شود که در دانشگاه بتوان روی اتفاقات این سال مطالعه کرد و مانع از تکرار آن شد. عارف پس از انتخاب حسن روحانی به مقام ریاست جمهوری رفع حصر را از مسوولیت های دولت عنوان کرده بود.
سوابق و روابط خانوادگی
پدرش میرزا احمد عارف از بازاریان شناخته شده یزد است که هیچگاه در حکومت حضور نداشته است. همسرش حمیده مروج نیز متولد یزد و متخصص پوست و مو و عضو هیات علمی دانشگاه ملی ایران (شهید بهشتی) است. او سه فرزند پسر دارد. پسر ارشداش حمید رضا عارف در انتخابات مجلس دهم از حوزه انتخابیه یزد اعلام کاندیداتوری کرد ولی خیلی زود از کاندیداتوری انصراف داد. در محافل خبری شنیده می شد که او با اطلاع از ردصلاحیت اش انصراف داده است.
مسئولیت ها
عمده ترین مسوولیت های محمد رضا عارف در طول حیات سیاسی اش به این شرح است:
- عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام
- نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی دوره دهم
- عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی
- عضو فرهنگستان علوم
- استاد برق دانشگاه صنعتی شریف
- رئیس شورای عالی سیاستگذاری احزاب اصلاح طلب
- رئیس بنیاد امید ایرانیان
- معاون اول دولت محمد خاتمی
- معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی
- وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات
- قائم مقام وزیر علوم دولت هاشمی
- معاون دانشجویی وزارت علوم دولت میرحسین موسوی
- رئیس دانشگاه تهران
