در صحن ـ شوراها ـ سعیدی سیرجانی: حراست از آثار تاریخی و حفظ آنها به منظور پاسداری از گنجینه فرهنگی و تاریخی هر منطقه از کشور و خزانه معنوی ایران، فقط وظیفه دولت و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری نیست. شوراها فقط وظایف اقتصادی و اجتماعی و عمرانی ندارند؛ بلکه مکلف به فعالیت فرهنگی هستند؛ یکی از بایدهای شوراها با مراقبت از آثار تاریخی و سرمایه‌های فرهنگی، گره خورده است.
متاسفانه اغلب شوراها چنان درگیر امور روزمره و کارهای اجرایی و اقتصادی شده‌اند که این حوزه (فرهنگ و هنر) را به حاشیه توجه خود برده‌اند. چنان که تابستان پیش «خانه توران»، عمارتی تاریخی چند هزار متری در منطقه زعفرانیه تهران متعلق به همسر سوم رضاشاه که خانه‌ای اعیانی بود و دارای جذابیت‌های فرهنگی و تاریخی، با بیل ساخت و ساز و سودجویی اقتصادی، تخریب شد. شورای شهر پایتخت هم واکنش موثری به این رخداد تلخ نشان نداد.
این ماجرای تأسف‌بار حالا چند هفته‌ای است که گریبان کرمان و بنایی با قدمت نیم قرنی را گرفته است: “خانه شهر کرمان”. ساختمانی قدیمی با معماری خاص، متعلق به دوران پهلوی، که می‌رود قربانی ساختمان جدید استانداری کرمان شود.
تأسیس خانه شهر کرمان
اواخر دهه چهل شمسی بود که مسئولان کرمان تصمیم گرفتند برای برگزاری مراسم، ساختمانی ویژه و زیبا را در این شهر بنیان گذارند. هزینه‌های ساختن این بنا نیز قرار شد از عوارض اخذ شده از شهروندان کرمانی تأمین شود.
یکی از معماران مشهور کرمان (علی‌اصغر اصفهانی) مسئولیت طراحی و ساخت این بنای خاص را برعهده گرفت. او با تلفیق دانش روز و هنر ایرانی و معماری اسلامی و نیز درهم پیوستن آنها با دانش روز و معماری مدرن، خانه شهر کرمان را طراحی و در دو طبقه احداث کرد.
ساختن این بنای ویژه دو سالی به طول انجامید و درنهایت در مهرماه سال 1350 خانه شهر کرمان در سیمای زیبا و دیدنی و امکاناتی قابل توجه، رسما افتتاح شد.
ساختمانی که به سرعت به نمادی برای کرمان مبدل و مکان مناسبی برای برگزاری مراسم گوناگون اجتماعی و فرهنگی و هنری شد.
تخریب خانه شهر کرمان
حکایت تعجب‌برانگیز و سئوال‌ساز تخریب خانه شهر کرمان به سال پرحادثه 1388 برمی‌گردد. زمانی که در اوج حوادث بی‌سابقه پس از انتخابات ریاست جمهوری، و درحالی‌که اکثر جامعه و نیز اغلب مردم کرمان درگیر رویداد مهم سیاسی روز بودند، استاندار وقت ـ در دولت احمدی‌نژاد ـ که استانداری غیرکرمانی بود، اقدام به تأسیس ساختمان جدید استانداری کرد.
ساختمانی که کلنگ آن بر زمین زده شد از مسیر خانه شهر کرمان می‌گذشت؛ چرا که در زمینی به وسعت بیش از 24 هزار مترمربع طراحی شده بود.
با فروکش کردن اعتراض‌های خیابانی و سرکوب جنبش سبز، کم‌کم ماجرای تخریب خانه شهر کرمان برای شهروندان کرمانی علنی شد و در شهر پیچید.
اعتراض مردم در قالب امضای طومار و اظهارنظر در مطبوعات و محافل و مجامع محلی مطرح شد. استانداری اما پروژه مستقل خود را تعقیب کرد. تغییر دولت (روی کار آمدن دولت اعتدال‌گرای روحانی) نیز تأثیری در این پروژه نداشت.
کار به جایی رسید که در پاییز سال گذشته استانداری از شورای شهر خواست که «خانه شهر» را تخلیه کنند. جالب این‌که واکنش شورا هم فقط این بود که درخواست کرد جای دیگری به شورا داده شود. جایی مناسب با تأمین بودجه کافی برای خرید یا ساخت ساختمان جدید.
اغلب اعضای شورا دغدغه‌دار ساختمانی زیبا برای شورای شهر شدند و از کنار ارزش فرهنگی و پیشینه تاریخی خانه شهر کرمان گذشتند.
آنها عمدتا نگران تهیه ساختمانی مناسب برای شورای شهر در جایی خوب از شهر هستند. موضعی که موجب تأسف شهروندان فرهنگ‌دوست کرمان و اهالی قدیمی شهر شد و اعتراض زیادی را ـ به خصوص در شبکه‌های اجتماعی ـ برانگیخت.
اعتراض شهروندان اهل فرهنگ
نادر معلم بازنشسته کرمانی می‌گوید: «باورنکردنی است که بنایی را که متعلق به همه مردم کرمان است، یک نهاد دولتی می‌خواهد به نفع خود و برای تغییر ساختمان خود، تخریب کند. پس حقوق فرهنگی و هنری و مدنی مردم کرمان چه می‌شود؟»
نادر تاکید می‌کند که خاطرات زیادی از خانه شهر کرمان دارد و اضافه می‌کند: «این خانه با پول عوارض من و امثال من ساخته شده است؛ هیچ مقامی حق ندارد این قدر به حقوق شهروندان بی‌اعتنایی نشان دهد.»
سعید از پزشکان قدیمی کرمان هم می‌گوید، ساختمان خانه شهر به نوعی حافظه جمعی اهالی کرمان است. وی گزارش می‌دهد: «چند دهه است که این ساختمان زیبا در این شهر قرار دارد. این نهایت بی‌تدبیری مسئولان است که این‌طور راحت به علائق اهالی یک شهر بی‌توجهی نشان دهند و ساختمانی را که به نماد شهر تبدیل شده، تخریب کنند.»
او اضافه می‌کند که اگر این خانه تخریب شود، فاصله مردم کرمان با حکومت بیشتر خواهد شد.
رضا که مهندسی عمران خوانده هم می‌گوید: «بنا کردن ساختمان غول پیکر و بزرگ برای استانداری در این شرایط اقتصادی فاقد توجیه است؛ سالهاست که در کشورهای توسعه یافته اداره‌های دولتی در حال کوچک شدن هستند. آن‌وقت اینجا، به بهای آسیب زدن به یک اثر تاریخی و فرهنگی، استانداری خود را بزرگ می‌کند و مردم منطقه را تحقیر.»
او همچنین در پاسخ به این سوال که قدیمی و فرسوده بودن خانه شهر آیا توجیه مناسبی برای تخریب آن است، پاسخ می‌دهد: «همه می‌دانند که این فقط یک بهانه است. اصل بحث این است که خانه شهر در مسیر پروژه و ساختمان عظیم استانداری و پیرامون آن قرار گرفته؛ این که آقایان مطرح می‌کنند که ساختمان خانه شهر فرسوده است، واقعا حرف بی‌مبنا و غیرقابل قبولی است. چرا برای تداوم و مرمت خانه شهر هزینه نمی‌کنند؟ چرا برای بازسازی و ماندگاری آن کمی خرج نمی‌کنند؟»
صادق یکی از فعالان فرهنگی شهر کرمان هم تاکید می‌کند: «تاکنون در خانه شهر کلی نمایشگاه و شب شعر و نمایشنامه برگزار شده است. از بین بردن این خانه که ویژگی‌های معماری خاصی دارد واقعا آسیب روانی و ذهنی به اهل هنر و فرهنگ و سرمایه‌ی معنوی کرمان است.»
فرجام تلخ یا پایان شادی‌بخش؟
ابتدای اسفندماه جاری، معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمان با اشاره به درخواست اهالی کرمان، خبر داد که قرار شده یک تیم کارشناسی متشکل از کارشناسان سازمان میراث فرهنگی و وزارت راه و شهرسازی ظرف یک هفته مجموعه خانه شهر را بررسی و نظر خود را اعلام کنند.
آخرین خبر مرتبط با خانه شهر، خبری خوش نیست؛ معاونت عمرانی استانداری در جلسه‌ای با حضور اعضای شورای شهر و شهردار کرمان اعلام کرده که «قرار است تا ۲۰ روز آینده مجوزهای لازم جهت تخریب سالن خانه شهر گرفته شود.»
ظاهرا اعضای شورا در هراس از پیامدهای سوء تخریب خانه شهر بر روند و نتیجه انتخابات آتی شوراها، کمی قاطع‌تر شده‌اند و واکنش‌های تند و صریحی نشان می‌دهند.
سخنگوی شورای شهر کرمان گفته که «حاضر نیستیم مسئولیت تخریب خانه شهر را بپذیریم و شورای دوره چهارم ننگ تخریب خانه شهر را به دوش نمی‌گیرد.»
او از واریز وجهی توسط استانداری به حساب شهرداری خبر داده، و اضافه کرده که این پول قرار بوده برای احداث جای جدید باشد و نه در قبال تخریب خانه شهر. وی در سخنی معنادار گفته: «می خواهند از شورا باج‌خواهی کنند و در قبال پنج میلیارد تومان شورا زیر بار تخریب خانه شهر برود.»
آیا شورای شهر کرمان زیر بار چنین اتفاق تلخی خواهد رفت؟
انتظار شهروندان کرمانی از شورای شهر، عدم تخلیه خانه شهر و نیز تغییر موضع و اقدام استانداری است.
اعتراض شهروندان کرمانی در شبکه‌های اجتماعی آنلاین نسبت به اقدام استانداری به شکل محسوسی افزایش یافته؛ مخالفان از یک طرف از شورای شهر می‌خواهند که پای حقوق مدنی و معنوی اهالی کرمان بایستند و از طرف دیگر از استاندار دولت روحانی می‌خواهند که نگاهی فرهنگی‌تر و برخوردی معنوی‌تر با شهر داشته باشد.
به نظر می‌رسد که تا پایان اسفندماه جاری، وضع خانه شهر کرمان مشخص خواهد شد.
با اطمینان می‌توان گفت که فرجام بنای زیبا و قدیمی خانه شهر هرچه باشد ـ تلخ یا شیرین ـ بر نتیجه انتخابات شورای کرمان اثری محسوس خواهد داشت.
