درصجن: طبق اصل شصت و دوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مجلس شوراي اسلامي از نمايندگان مردم كه به طور مستقيم و رأي مخفي انتخاب مي شوند، تشكيل مي شود.
نمایندگان مجلس ایران، «قانونگذاري» و «نظارت» را مهمترین و اصلی ترین وظیفه خود اعلام می کنند.
دوره نمايندگي مجلس چهار سال است و انتخابات هر دوره باید پیش از پایان دوره قبل بر‌گزار شود، به طوری که کشور در هیچ زمان بدون مجلس نباشد. تعداد نمايندگان در مجلس شوراي اسلامي در حال حاضر دويست و نود نفر است که هر ده سال با در نظر گرفتن عوامل انسانی، سیاسی، جغرافیایی و نظایر آنها حداکثر بیست نفر نماینده می‌تواند به این تعداد اضافه شود.
زرتشتيان و یهودیان ایران که در قانون انتخابات مجلس از آنان کلیمیان نام برده می شود، هر كدام يك نماينده، مسيحيان آشوري و كلداني مجموعا يك نماينده و مسيحيان ارمني جنوب و شمال هر كدام يك نماينده در مجلس دارند.
طبق آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی، محل دائمی برگزاری جلسات مجلس در ساختمان کنونی آن واقع در میدان بهارستان تهران است و جلسات مجلس در این محل، رسمیت دارد.
در مواقع خاص و اضطراری که تشخیص آن بر عهده هیأت رییسه مجلس است اگر تشکیل جلسات رسمی در محل دائمی آن غیر ممکن باشد، از طرف هیأت رییسه، محل دیگری تعیین می‌شود و به اطلاع نمایندگان می‌رسد.
مطابق اصل شصت و نهم قانون اساسی مذاكرات مجلس شوراي اسلامي بايد علني باشد و گزارش كامل آن از راديو و روزنامه رسمي براي اطلاع عموم منتشر شود.
طبق اصل شصت و پنجم قانون اساسى نخستین جلسه هر دوره مجلس شوراى اسلامى با حضور دست کم دوسوم مجموع نمایندگان رسمیت مىیابد. به طور معمول در آغاز جلسه آیه های ۳۵ تا ۴۲ سوره شورا از قرآن، کتاب مقدس مسلمانان خوانده می شود.
پس از آن پیام رهبر جمهوری اسلامی خطاب به نمایندگان دوره جدید در صحن علنی خوانده و سپس مراسم سوگند نمایندگان انجام می شود و در پایان جلسه، طبق روال سالهای پس از درگذشت بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، نمایندگان برای ادای احترام بر سر مقبره آیت الله خمینی و شماری از جان باختگان جنگ ایران و عراق در بهشت زهرای تهران حضور می یابند.
مراسم سوگند (تحلیف)
نمایندگان حاضر در مجلس طبق اصل شصت و هفتم قانون اساسى جمهوری اسلامی ایران، سوگند یاد مى کنند. متن سوگندنامه توسط رییس موقت قرائت مى شود و نمایندگان در حالت ایستاده آن را تکرار و پس از انجام مراسم تحلیف، سوگندنامه را امضاء می‌کنند.
نمایندگانى که در جلسه نخست شرکت ندارند باید در اولین جلسه رسمى که حضور پیدا مى کنند سوگند را به جا آورده و سوگندنامه را امضاء کنند.
نمایندگان اقلیت هاى دینى به جای سوگند به قرآن، این سوگند را با ذکر نام کتاب آسمانى ادیان خود یاد می کنند.
نحوه انتخاب هیأت رییسه مجلس
طبق آیین نامه داخلی مجلس، هیات رییسه به سه شکل از سوی نمایندگان انتخاب می شود
– هیأت رییسه سنى
– هیأت رییسه موقت
– هیأت رییسه دائم
هیأت رییسه سنی
دراولین جلسه پس از تشکیل مجلس جدید، مسن ترین فرد از نمایندگان حاضر به عنوان رییس سنى و فرد بعدى به عنوان نایب رییس و دو نفر از جوان ترین نمایندگان حاضر به سمت دبیر تعیین مى شوند و در جایگاه هیأت رییسه قرار مى گیرند. در صورت تساوى سن، هیأت رئیسه سنى با قید قرعه از بین مسن ترین و جوان‌ترین نمایندگان حاضر تعیین خواهد شد.
هیأت رییسه سنى، «اداره جلسه افتتاحیه، انجام مراسم تحلیف، قرعه‌کشی اسامی نمایندگان برای عضویت در شعب و توزیع اعتبارنامه‌ها بین شعب و اجراى انتخابات هیأت رئیسه موقت» را برعهده دارد.
هیأت رییسه موقت
انتخاب هیأت رییسه موقت در دومین جلسه علنى مجلس انجام می شود. ترکیب و طرز انتخاب آن مانند هیأت رییسه دائم است، به جز اینکه اکثریت نسبى در انتخاب رئیس کافى خواهد بود.
اداره جلسات مجلس تا زمان تأیید اعتبارنامه دوسوم نمایندگان و اجراى انتخابات هیأت رئیسه دائم و فراهم آوردن امور ادارى مجلس از جمله وظایف هیأت رییسه موقت مجلس است.
هیأت رییسه دائم
پس از قرائت گزارش تمامی شعب پانزده گانه و تصویب اعتبارنامه دست کم دوسوم مجموع نمایندگان، هیأت رییسه موقت اقدام به برگزاری انتخابات هیأت رییسه دائم مى کند.
هیأت رییسه دائم شامل رییس، دو نایب رییس، شش دبیر و سه ناظر با رای نمایندگان مجلس براى یک سال انتخاب مى شوند.
اعضای هیأت رییسه دائم، پس از انتخاب، در حضور نمایندگان سوگند یاد می‌کنند و موظف به رعایت دقیق مفاد آن هستند.
هیچ یک از اعضای هیأت رییسه مجلس نمى تواند به عضویت “کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس” یا به عنوان رییس یا سخنگوی کمیسیون‌هاى مجلس انتخاب شوند.
فوت یا استعفای رییس مجلس
اگر رییس مجلس پیش از پایان مدت ریاست از مسئولیت خود استعفاء دهد یا فوت شود، نواب رییس به ترتیب تقدم، جلسه را اداره و متن استعفاءنامه را قرائت یا فوت رییس مجلس را اعلام مى کنند. در مورد فوت به احترام متوفى جلسه ختم مى شود و در هر صورت در جلسه بعد نایب رئیس جلسه را تشکیل مى دهد و رییس جدید طبق آیین نامه داخلى مجلس انتخاب مى شود.
در مورد فوت یا استعفاء سایر اعضاى هیأت رییسه نیز باید بدون تشریفات در جلسه بعد انتخاب فرد یا افراد جدید به عمل آید.
وظایف و اختیارات رئیس مجلس شورای اسلامی
مسؤولیت و اختیار تمامی امور اجرایی مجلس اعم از تشکیلاتی، مالی، معاملاتی، اداری، استخدامی، حقوقی، فنی، پشتیبانی، ارتباطات داخلی و بین‌المللی، حفاظت، حراست و نظایر آن به عهده رئیس مجلس شورای اسلامی است.
امضاى تمامی احکام استخدامى و نامه هاى مربوط به امور قانونگذارى و پارلمانى مجلس، حضور در نهادهاى قانونى که رئیس مجلس عضو آنها است، ارائه گزارش کامل از تصمیمات و اقدامات هیأت رییسه و مسایل مختلف مربوط به مجلس هر سه ماه یک بار به نمایندگان، از دیگر وظایف رییس مجلس شورای اسلامی است.
وظایف دبیران هیأت رییسه
قرائت طرح‌ها و لوایح، پیشنهادها، تنظیم پیشنهادهاى دریافت شده از طرف نمایندگان و اولویت بندی و ترتیب گذاری نطق نمایندگان در جلسه، از جمله وظایف دبیران هیات رئیسه مجلس است.
وظایف ناظران هیأت رییسه
ناظران هیات رئیسه وظایفی چون تنظیم برنامه ها و سیاست‌هاى مالى، استخدامى، نظارت بر عملکرد کلیه واحدهای ساختار تشکیلات اداری مجلس، نظارت بر روند تهیه و پیشنهاد بودجه سالانه مجلس و پیگیرى مراحل بعدى آن را برعهده دارند.
نحوه رسیدگى به اعتبارنامه نمایندگان
پس از مراسم تحلیف، نمایندگان از طریق قرعه کشی به طور مساوى به پانزده شعبه مختلف تقسیم و افراد باقیمانده نیز به ترتیب از شعبه اول به بعد، یک به یک به شعب افزوده مى شوند.
هر شعبه داراى یک رییس، دو نایب رییس، یک سخنگو و دو دبیر خواهد بود که جداگانه با رأى مخفى با ورقه و با اکثریت نسبى بیش از یک سوم کل اعضای شعبه، انتخاب مى شوند و در صورت تساوى به حکم قرعه عمل خواهد شد.
شعب پانزده گانه طبق جدول حوزه هاى انتخاباتى مجلس که براساس حروف الفبا از طرف “معاونت قوانین مجلس” با نظارت هیأت رییسه تنظیم و توزیع مى شود، رسیدگى به اعتبارنامه های نمایندگان راه یافته به مجلس را شروع و نسبت به مدارکى که در شوراى نگهبان مورد رسیدگى قرار نگرفته و یا پس از رسیدگى شوراى نگهبان به دست آمده است تصمیم خواهند گرفت و گزارش تصویب یا رد آن را از طریق هیأت رییسه به مجلس ارائه می کنند.
چنانچه نماینده اى به هر یک از اعتبارنامه ها معترض باشد، حداکثر ظرف سه روز از تاریخ انتشار فهرست مذکور اعتراض خود را به صورت کتبی به شعبه مربوطه ارائه می کند.
شعبه موظف است حداقل بیست و چهار ساعت قبل از بررسى هر اعتبارنامه از معترضان جهت توضیح اعتراض خود دعوت به عمل آورد.
گزارش هریک از شعب درباره تأیید یا رد اعتبارنامه ها،بدون ذکر دلیل در مجلس قرائت مى شود. در صورتى که گزارش شعبه مبنى بر رد اعتبارنامه باشد و یا اینکه معترضان بر اعتراض خود باقى باشند، اعتبارنامه به کمیسیون تحقیق ارجاع خواهد شد.
درغیر این صورت اعتبارنامه مصوب تلقى شده و رییس مجلس تصویب آن را اعلام مى کند.
کمیسیون تحقیق ظرف حداکثر پانزده روز به دلایل و توضیحات کتبى شعب و معترضان (که باید ظرف پنج روز از تاریخ ارجاع اعتبارنامه به کمیسیون، به آن کمیسیون فرستاده باشند) رسیدگى مى کند و پس از استماع و بررسى توضیحات شفاهى معترضان و دفاعیات کتبى یا حضورى نماینده مورد اعتراض، نظر خود را به مجلس ارسال می‌کند.
اگر گزارش کمیسیون تحقیق مبنى بر رد اعتبارنامه باشد سخنگوی کمیسیون دلایل رد اعتبارنامه را توضیح مى دهد و پس از سخنان نمایندگان معترض به اعتبارنامه و همچنین نماینده ای که اعتبارنامه اش مورد اعتراض قرار گرفته و یا مدافعان وی نمایندگان مجلس با رای مخفی نظر خود را درباره تائید اعتبارنامه اعلام می کنند.
مسائل امنیتی و انضباطی در مجلس
حمل هر نوع اسلحه براى کسانى که وارد ساختمان اصلى مجلس مى شوند مطلقاً ممنوع است.
رئیس جمهور و معاونان او، وزیران به صورت جمعی یا به فردی حق شرکت در جلسات علنى مجلس را دارند و مى توانند مشاوران خود را نیز همراه داشته باشند.
رئیس قوه قضاییه براى شرکت در مراسم سوگند رییس جمهور در مجلس شرکت مى کند و همچنین اعضاى شوراى نگهبان حق حضور در کلیه جلسات رسمى مجلس را دارند.
رؤساى جمهور، نخست وزیران، رؤساى مجلس و مقامات عالى رتبه کشورهاى دیگر که به دعوت مقامات جمهورى اسلامى به ایران مى آیند و بنا به صلاحدید همتاى آنان و تصویب هیئت رییسه مجلس حضورشان در جلسه رسمى و علنى به مصلحت باشد مى توانند در جلسه حاضر و در صورت لزوم سخنرانى کنند. این موضوع قبل از شروع جلسه باید به اطلاع نمایندگان برسد.
نحوه اعتراض به کیفیت اداره جلسات مجلس
هر گاه نمایندگان به کیفیت اداره جلسات یا سایر امور مجلس و نحوه ایفاى وظایف رییس یا سایر اعضاى هیأت رییسه معترض باشند، مى توانند طى تقاضاى کتبى با امضاى حداقل بیست و پنج نفر و یا به درخواست کمیسیون تدوین آیین نامه داخلى مجلس، تشکیل هیأت رسیدگى به اعتراضات، مرکب از رؤساى کمیسیون‌هاى تخصصى و اعضای کمیسیون تدوین آیین نامه داخلى مجلس را درخواست کنند.
هیأت رسیدگی به اعتراضات پس از تشکیل، مکلف است ظرف ده روز با حضور سه نفر از منتخبین معترضین، به موضوع رسیدگى کند. در صورتى که اکثریت اعضای هیأت رأى بر عدم صلاحیت فرد مورد اعتراض دادند عضویت وى در هیأت رییسه تعلیق می شود.
این رسیدگی مانع از انجام وظایف قانونى کمیسیون اصل 90 قانون اساسى نسبت به طرز کار مجلس نخواهد بود و نمایندگان مى توانند از آن طریق نیز نسبت به عملکرد هیأت رییسه نظارت و پیگیرى کنند.
جایگاه‌ها در صحن علنی مجلس
پس از ارائه اعتبارنامه نمایندگان به مجلس، جایگاه نشستن نمایندگان در صحن علنی از طریق قرعه کشی تعیین و در دفتر مخصوص ثبت مى شود.این قرعه کشى هر سال تجدید مى شود.
در دو ردیف اول رئیس جمهور، معاونان و مشاوران او، اعضاى شوراى نگهبان و هیأت وزیران و معاونان امور مجلس و دیگر افراد مجاز طبق آیین نامه خواهند نشست و افراد مذکور به هیچ‌وجه مجاز به نشستن در صندلى نمایندگان و یا تردد در محل استقرار نمایندگان نیستند.
خبرنگاران و تماشاچيان با داشتن كارت مخصوص همان جلسه و نيز مأمورين انتظامات مجلس در محلهاى مخصوص، حق حضور خواهند داشت و بايد در تمام مدت جلسه ساكت باشند و از هرگونه بىنظمى خوددارى كنند.
سوتیتر
مطابق اصل شصت و نهم قانون اساسی مذاكرات مجلس شوراي اسلامي بايد علني باشد و گزارش كامل آن از راديو و روزنامه رسمي براي اطلاع عموم منتشر شود.
حمل هر نوع اسلحه براى کسانى که وارد ساختمان اصلى مجلس مى شوند مطلقاً ممنوع است.
