در صحن: اصل ۱۰۷ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مسئولیت تعیین و نظارت بر ولی فقیه (رهبر جمهوری اسلامی) را بر عهده مجلس خبرگان رهبری گذاشته است.
مجلس خبرگان رهبری وظیفه انتخاب رهبری را برعهده دارد و در صورت فوت یا کناره گیری یا عزل رهبر، این مجلس موظف است در اسرع وقت نسبت به تعیین و معرفی رهبر جدید اقدام کند.
اعضای مجلس خبرگان براي مدت هشت سال، انتخاب می شوند و شش مـاه بـه پایـان هـر دوره، بایـد انتخابات دوره بعد آغاز شود، بـه طـوري کـه سـه مـاه بـه پایـان هـر دوره ، انتخابـات دوره بعـد خاتمـه یافته باشد.
تعداد خبرگان رهبری
مجلس خبرگان ۸۶ عضو دارد و پس از آمـارگیري سـال ۱۳۶۵ بـه ازاي هـر یـک میلیون نفري که به جمعیت هـر اسـتان اضـافه شـود یـک نماینـده دیگـر بـه نماینـدگان آن اسـتان افـزوده خواهد شد .
در استانهایی که تعداد کاندیداها تنها به تعداد نیاز یا کمتر است، نامزدهاي تأیید صـلاحیت شده می توانند ظرف ۴۸ ساعت از سایر استانها به یکی از این استانها تغییر محل دهند .
شرایط انتخاب شوندگان
قانون اساسى به صراحت، شرايط نمايندگان مجلس خبرگان را بيان نكرده و تعيين مصادیق آن را مطابق اصل ۱۰۸ براى نخستين دوره، به فقهاى اولين شوراى نگهبان و پس از آن، به خود مجلس خبرگان واگذار كرده است.
آيين نامه اجرايي قانون انتخابات مجلس خبرگان اجتهاد را یکی از شرایط اعضای مجلس خبرگان رهبری ذکر کرده و شورای نگهبان برای نحوه تشخیص این اجتهاد در مواردی اقدام به گرفتن امتحان از کاندیداها کرده است.
اشتهار به ديانت و وثوق و شايستگي اخلاقي ،بينش سياسي ، اجتماعي و آشنايي با مسائل روز و معتقد بودن به نظام جمهوري اسلامي ايران از جمله دیگر شرایط لازم برای کاندیداها است.
در قانون انتخابات مجلس خبرگان رهبری تبصره ای وجود دارد که به موجب آن «کسانی که رهبر جمهوری اسلامی ایران – صریحاً و یا ضمناً – اجتهاد آنان را تأیید کرده باشـد، از نظر علمی نیاز به تشخیص فقهاي شوراي نگهبان نخواهند داشت.»
اجرا و نظارت
اجرای انتخابات مجلس خبرگـان، برعهده وزارت کشـور است و آیـین نامـه اجرایـی انتخابـات بـه پیشنهاد این وزارت خانه به تصویب شوراي نگهبان خواهد رسید .
وزارت کشور پس از کسب نظـر شـوراي نگهبـان آمـادگی بـراي اجـراي انتخابـات را بـه اطلاع رهبر جمهوری اسلامی می رساند و دسـتور مقـام رهبـري را بـه شوراي نگهبان اعلام می دارد.
نظارت بر انتخابات مجلس خبرگان بر طبق «قانون نظارت شوراي نگهبـان بـر انتخابـات مجلس شوراي اسلامی» مصـوب سـوم مهرمـاه ۱۳۵۹ کمیسـیون امـور داخلـی مجلـس شـوراي اسـلامی، انجام می شود .
تبلیغات انتخاباتی
طبق آیین نامه اجرایی قانون انتخابات مجلس خبرگان رهبری، پس از انتشار رسمی اسامی نامزدهای انتخاباتی، فعالیت هاي تبلیغاتی انتخاباتی آنان 15 روز قبل از روز اخذ رأي شروع و تا ۲۴ ساعت قبل از اخذ رأي ادامه خواهد داشت.
نامزدهاي انتخاباتی خبرگان که صلاحیت آنان توسط شـوراي نگهبـان تأییـد و از طـرف وزارت کشور اعلام شده، حق دارند به طور مساوي از امکانات صدا و سیما در مرکز استان استفاده کنند.
این درحالی است که امکانات صدا و سیما در اختیار نامزدهای انتخابات مجلس شورای اسلامی قرار نخواهد گرفت و انجام هرگونه فعاليت تبليغاتي از تاريخ اعلام رسمي اسامي نامزدها براي نامزدهاي نمايندگي مجلس از صدا و سيما ممنوع است.
فوت یا استعفای خبرگان
هرگاه یک یا چند نفـر از نامزدهـاي داراي اکثریـت نسـبی آرا قبـل از صـدور اعتبارنامـه استعفا و یا فوت کنند در صورت تأیید شوراي نگهبان هیأت اجرایی مرکز حوزه انتخابیه به جـاي آنـان از نفرات بعدی به ترتیب تعداد رأي انتخاب و نسبت به صدور اعتبارنامه آنان اقدام خواهد کرد .
وظايف خبرگان رهبری
وظایف و اختیارات مهم مجلس خبرگان رهبری را در چهار بخش می توان معرفی کرد.
الف- انتخاب رهبر
به موجب اصل ۱۰۷ قانون اساسي جمهوری اسلامی ایران، خبرگان رهبرى درباره همه فقهاى واجد شرايط مذكور در اصول پنجم و يكصدونهم، بررسى و مشورت و یکی از آنان را به عنوان رهبر انتخاب می کنند.در اصل ۱۰۹ قانون اساسی شرایطی چون صلاحيت فقهی، عدالت و تقوا و بينش صحيح سياسي و اجتماعي، تدبير، شجاعت، مديريت و قدرت كافي براي رهبري از جمله شرایط سمت رهبری اعلام شده است.
ب- عزل رهبر
به موجب اصل ۱۱۱ قانون اساسی، هرگاه رهبر از انجام وظايف قانونى خود ناتوان و يا فاقد يكى از شرايط مذكور در اصول پنجم ويكصدونهم شود، يا معلوم شود از آغاز فاقد بعضى از شرايط بوده است، از مقام خود بركنار خواهد شد. تشخيص اين امر، به عهده خبرگان مذكور در اصل ۱۰۸ قانون اساسی است.
ج- نظارت بر رهبر
در جمهورى اسلامى، مجلس خبرگان عهدهدار نظارت بر رهبرى است. بر اساس اصل يكصدويازدهم قانون اساسى، تشخيص ناتوانى رهبر از انجام وظايف قانونى خود يا فقدان يكى از شرايط بر عهده مجلس خبرگان است.
د- وضع قوانين مجلس خبرگان و تفسير آن‌ها
مطابق اصل ۱۰۸ قانون اساسى، قانون مربوط به تعداد و شرايط خبرگان، كيفيت انتخاب آن‌ها و آييننامه داخلى جلسات آنان، براى نخستين دوره، بايد به وسيله فقهاى اولين شوراى نگهبان، تهيه و با اكثريت آراى آنان، تصويب شود و به تصويب نهايى رهبر برسد، از آن پس، هرگونه تغيير و تجديد نظر در اين قانون و تصويب ساير مقررات مربوط به وظايف مجلس خبرگان، در صلاحيت خود این مجلس است.
ه-رسيدگى به بودجه سالانه مجلس خبرگان
به منظور انجام امور زير، كميسيونى به نام كميسيون امور مالى و ادارى، مركب از ۹ عضو اصلى و سه عضو علىالبدل، تشكيل شده است.
رسمیت جلسات مجلس خبرگان
طبق آیین نامه داخلی مجلس خبرگان رهبری پس از برگزارى انتخابات مجلس خبرگان رهبری، نخستين جلسه در هر دوره، با حضور دست کم دو سوم نمايندگان، رسميت مييابد.
پس از قرائت سوگندنامه توسط نمایندگان مجلس خبرگان ، هيأت ریيسه دائم مجلس خبرگان براى مدّت دو سال، انتخاب مي‌شود، بدين ترتيب، در طى هشت سال نمايندگى اعضاى خبرگان – كه بيشترين مدت نمايندگى در ايران است – چهار بار انتخابات هيأت ریيسه دائم، تجديد مي‌شود.
مصوبات مجلس خبرگان، با موافقت نصف به علاوه یک حاضران، معتبر اسـت، مگـر در مورد تعیین رهبر که موافقت دو سوم حاضران معتبر است. .
صورت جلسه انتخاب رهبر، باید به امضاي همه اعضاي حاضر در جلسه برسد.
اجلاس خبرگان رهبری
مجلس خبرگان سالی یک بار دست کم به مدت دو روز، اجلاسیه رسمی دارد .
در مواردي که هیأت رییسه لازم بداند، یا ده نفر از اعضا به صورت کتبی پیشـنهاد کننـد، اجلاسـیه فوق العاده تشکیل می شود .
وظیفه مجلس خبرگان در اجلاسیه هاي عادي خود، اجراي اصل یکصـد و یـازدهم قـانون اساسی و به بحث و تبادل نظر درباره مسائل مربوط به رهبري و تبادل نظر براي یافتن بهترین شیوه عمـل در جهت ایفاي این مسئولیت و پیشنهاد آن به مقام رهبري است.
با این وجود مجلس خبرگان رهبری تاکنون گزارشی درباره انجام این وظیفه در اجلاسیه های خود ارائه نکرده است.
