درصحن: قوه مقننه یکی از سه قوه حاکم در جمهوری اسلامی ایران است که بخش مهمی از حقوق اساسی مربوط به آن است. در اصل ۵۷ قانون اساسی جمهوری اسلامیایران آمده است: «اعمال قوه مقننه از طریق مجلس شورای اسلامی است که از نمایندگان منتخب مردم تشکیل می شود و مصوبات آن پس از طی مراحلی که در اصول بعد می آید برای اجرا به قوای مجریه و قضائیه ابلاغ می شود.»
در اصل ۷۱ قانون اساسی آمده است: «مجلس شورای اسلامی در عموم مسائل در حدود مقرر در قانون اساسی می تواند قانون وضع کند.»
قوانین مصوب مجلس پس از تاييد شوراي نگهبان امکان اجرا پیدا می کند.
تفاوت طرح و لایحه
طرح، پیشنهادی است که با امضای حداقل پانزده نماینده مجلس برای تصویب به مجلس شورای اسلامی ارائه می‌شود.
لایحه، پیشنهادی است که از سوی هیأت دولت برای تصویب به مجلس شورای اسلامی ارائه می‌شود.
چه نهاد های می توانند به مجلس طرح ارائه دهند
علاوه بر نمایندگان مجلس، شورای عالی استانها نیز می تواند به مجلس طرح ارائه دهند.
شورای عالی استان ها به دنبال تشکیل شوراهای اسلامی شهر و روستا و حداكثر يك ماه پس از تشكيل دو سوم شوراهاي اسلامي استانها به دعوت وزير كشور، به مدت چهار سال تشکیل می شود.
طرح های بازمانده از مجالس قبل
در ابتداى هر دوره مجلس، هیأت رییسه فهرستی از طرح‌ها و لوایحى را که از گذشته معوق مانده تهیه مى کند و در اختیار نمایندگان مى گذارد و فهرستی نیز براى دولت ارسال مى کند.
هر یک از طرح‌ها و لوایح معوقه که رسیدگى دوباره به آن توسط بیست و پنج نفر از نمایندگان یا از طرف دولت تقاضا شود، طبق آیین نامه داخلی مجلس برای رسیدگی به کمیسیون‌هاى مربوطه ارجاع مى شود.
تعیین فوریت طرح ها و لایحه ها
لوايح و طرح ها به چهار شکل «عادی»، «يك فوريتی»، «دو فوريتی» و «سه فوريتی» به مجلس ارائه می شوند.
هر طرح می‌تواند به صورت عادی، یک فوریت، دو فوریت و یا سه فوریت و هر لایحه می‌تواند به صورت عادی، یک فوریت یا دو فوریت به مجلس ارائه شود.
طرح‌ها و لوایح یک فوریتى
طرح‌ها و لوایح یک فوریتى، پس از تصویب فوریت، به کمیسیون‌هاى اصلى و فرعى ارجاع مى شود تا خارج از نوبت مورد بررسى و تصویب قرار گیرد.
طرح‌ها و لوایح یک فوریتى یک شورى است و پس از وصول گزارش کمیسیون، خارج از نوبت در دستور کار مجلس قرار مى گیرد و یک نوبت درباره آن شور به عمل مى آید، بدین ترتیب که ابتدا درباره کلیات و سپس در باب ماده واحده یا جزئیات مذاکراه و أخذ رأى مى شود.
طرح‌ها و لوایح دوفوریتى
زمانی که نمایندگان دو فوریت یک طرح یا لایحه را تصویب می کنند، حداکثر چهار ساعت پس از آن، طرح یا لایحه به کمیسیون مربوطه ارجاع می‌شود و حداکثر بیست ساعت پس از تصویب فوریت، پیشنهاد نمایندگان نیز به کمیسیون مربوط ارائه می شود.
کمیسیون مربوطه موظف است، حداکثر هفتاد و دو ساعت پس از تصویب فوریت طرح، گزارش خود را به صحن علنی ارائه کند.
حتی اگر کمیسیون در مهلت فوق گزارش خود را ارائه نکند طرح یا لایحه در دستور کار مجلس قرار می‌گیرد.
طرح‌ها و لوایح سه فوریتى
طرح‌ها و لوایح سه فوریتى،پس از تصویب سه فوریت در همان جلسه علنی مجلس بررسی می شود.پس از تصویب فوریت بلافاصله کلیات و سپس در همان جلسه ماده درباره واحده یا هر یک از مواد رأى گیرى مى شود.
یک شوری یا دو شوری
به طور كلي تمام لوايح و طرح ها ارائه شده به مجلس دو شوری خواهند بود به استثنای لوايح و طرح هاي فوري و مربوط به “بودجه” و “تفسير قوانين عادي” و ساير مواردي كه در آيين نامه داخلی مجلس شورای اسلامی براي شور در آن موارد ترتيب خاص ديگري معين شده است.
در شور اول گزارش كميسيون مربوطه در خصوص لايحه يا طرح عادي در جلسه علني مطرح و درباره “کلیات” طرح و لایحه رای گیری می شود.
در صورت تصويب کلیات، طرح یا لایحه همراه با پيشنهادات كتبی نمايندگان كه تحويل هيأت ریيسه شده است برای بررسی به كميسيون مربوطه ارجاع می شود.
در شور دوم گزارش كميسيون در مجلس مطرح و سپس نسبت به ماده يا مواد مورد نظر رأىگيرى مي شود. در این شور درباره اصل طرح مذاكره به عمل نمىآيد مگر آنكه در گزارش كميسيون مواد جديدى اضافه شده باشد يا به تشخيص هيأت ریيسه در بعضى مواد تغييرات اساسى داده شده باشد.
بررسى طرح‌ها و لوایح طبق اصل هشتاد و پنجم قانون اساسی
براساس اصل ۸۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران طرح ها و یا لوایحی که اجرای آنها آزمایشی است در کمیسیونهای مجلس بررسی می شود و نیازی به تصویب این طرح ها و لوایح در صحن علنی نیست.
معمولا طرح ها یا لوایح حجیم مانند قانون مجازات اسلامی به این شکل بررسی می شود.
همچنین مجلس می تواند تصویب دائمى اساسنامه سازمان‌ها، شرکت‌ها، مؤسسات دولتى یا وابسته به دولت را نیز به کمیسیون‌هاى خود یا به دولت تفویض کند.
نحوه تصویب معاهدات و قراردادهاى بین المللى
هر گونه عهدنامه، مقاوله نامه، قرارداد و یا موافقتنامه بین المللى و یا الحاق به پیمان‌هاى بین المللى از سوی دولت باید به تصویب مجلس شورای اسلامی برسد.
ارجاع مصوبات مجلس به شوراى نگهبان و مجمع تشخیص مصلحت نظام
تمامی مصوبات مجلس به صورت رسمی به شوراى نگهبان فرستاده مى شود. در صورتى که شورا ظرف ده روز پس از وصول یا پس از انقضاى ده روز تمدید مذکور ، مخالفت خود را اعلام نکرد، طبق اصل نود و چهارم قانون اساسى، مصوبات از طرف مجلس جهت امضاء و ابلاغ به ریاست جمهورى ارسال مى شود.
مصوبات عادى و یک فوریتى مجلس که از طرف شوراى نگهبان رد شده به کمیسیون مربوطه ارسال مى شود و با اعلام وقت قبلى با حضور نماینده شوراى نگهبان، موارد اعتراض براى اصلاح مورد بحث قرار مى گیرد.
پس از بررسى گزارش کمیسیون که در آن نظر شوراى نگهبان لحاظ شده است و رأى گیرى نسبت به آن، مصوبه مجدد به شوراى نگهبان ارسال مى شود. اگر این مصوبه هنوز تامین کننده نظرات شوراى نگهبان نباشد، مجدد در مجلس مطرح مى شود، در صورتى که مجلس همچنان بر رأى خود باقى باشد رئیس مجلس مصوبه مذکور را به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارسال مى کند. مجمع موظف است تنها در موارد اختلاف و دیگر موارد مربوط به آن اظهارنظر قطعى کرده و گزارش آن را جهت طى مراحل بعدى به رییس مجلس اعلام کند.
