در صحن: فصل سوم – گردش کار مجلس
مبحث اول – جلسات مجلس
ماده ۹۸- انعقاد رسمى جلسات و اعتبار أخذ رأى منوط به حضور حداقل دوسوم مجموع نمایندگان مى باشد.
تبصره ۱- براى ادامه مذاکراتى که منجر به اتخاذ تصمیم و یا أخذ رأى نمى شود حضور حداقل نصف نمایندگان کافى است.
تبصره ۲- جلسات رسمى با تلاوت آیاتى چند از قرآن مجید به تشخیص هیأت رئیسه که حتى الامکان متناسب با جلسه آن روز باشد آغاز خواهد شد.
ماده ۹۹- نمایندگان باید در روزى که قبلاً براى تشکیل جلسه رسمى معین مى شود در مجلس حاضر شوند. در صورت تأخیر بدون عذر موجه از طرف هیأت رئیسه توبیخ خواهند شد. همچنین، هر یک از نمایندگان که در موقع أخذ رأى با اعلام قبلى رئیس مجلس مبنى بر منع خروج از جلسه بدون عذر موجه خارج شود، مستحق توبیخ خواهد بود و در صورت تکرار تأخیر و غیبت، مقررات آیین نامه از طرف هیأت رئیسه درباره او اجرا خواهد شد. اسامى نمایندگانى که سه بار غیبت غیرموجه در یک ماه داشته باشند در روزنامهها درج خواهد شد.
ماده ۱۰۰- تشخیص عده حضار با استفاده از تابلو است که در اول هر جلسه و قبل از أخذ آراء به وسیله رئیس جلسه باید اعلام شود.
تبصره- در صورتى که تابلو خراب شود، حداکثر تا پایان همان جلسه تشخیص عده حاضر با دبیران خواهد بود و هیأت رئیسه موظف است قبل از انعقاد جلسه بعد به تعمیر و اصلاح تابلو اقدام نماید.
ماده ۱۰۱- حداکثر مدت براى هر جلسه رسمى چهار ساعت است که یکسره و یا با فاصله تنفس مى باشد، مگر در موارد ضرورى که به تشخیص رئیس و تصویب مجلس خواهد رسید. غایبین بعد از تنفس نیز مشمول مقررات مربوط به غیبت و تأخیر خواهند بود.
تبصره ۱- وقت دستور جلسات رسمى مجلس چنان تنظیم خواهد شد که جز در موارد اضطرارى با اول وقت اداى نماز برخورد نداشته باشد.
تبصره ۲- مجلس برای رسیدگی به طرح‌ها و لوایحی که در شش جلسه به اتمام نرسد از جلسه هفتم همه روزه به جز روزهای تعطیل تشکیل می‌شود و افزایش ساعت هر جلسه با رأی مجلس است.
ماده ۱۰۲- اعضاى هیأت رئیسه مجلس باید در ساعتى که قبلاً براى تشکیل جلسات تعیین مى شود، حاضر شوند و در صورت تأخیر یا غیبت بدون عذر موجه با تشخیص رئیس بر طبق این آیین نامه جریمه مى شوند.
ماده ۱۰۳- تشکیل جلسات و رعایت ترتیب مذاکرات و اجراى آیین نامه و حفظ نظم جلسه طبق این آیین نامه به عهده رئیس جلسه است.
ماده ۱۰۴- دستور هفتگى مجلس باید به ترتیب وصول طرح‌ها و لوایح از کمیسیون‌ها توسط هیأت رئیسه مجلس تهیه و پس از چاپ و توزیع بر تابلو مخصوص نصب شود. رعایت ترتیب مذکور الزامى است. طرح‌ها و لوایحى که داراى اولویت باشند ممکن است بنا به تقاضاى دولت و یا پانزده نفر از نمایندگان و با موافقت هیأت رئیسه خارج از ترتیب وصول، در دستور هفتگى مجلس قرار گیرد. در صورتی که پنجاه نفر از نمایندگان برای طرح یا لایحه‌ای تقاضای اولویت کنند هیأت رئیسه موظف است آن را در دستور هفتگی مجلس قرار دهد.
تبصره ۱- حداقل پنجاه نفر از نمایندگان می‌توانند از رئیس جلسه مجلس تقاضا نمایند گزارش چاپ شده کمیسیون خارج از نوبت در دستور کار جلسه علنی قرار گیرد و رئیس درخواست متقاضیان را پس از صحبت یکی از متقاضیان و یک مخالف و یک موافق هر کدام به مدت پنج دقیقه، به رأی می‌گذارد. در صورت تصویب، رسیدگی به گزارش مورد تقاضا در همان جلسه یا جلسه بعد شروع می‌شود و با اعمال مجدد این تبصره نمی‌توان آن را متوقف نمود.
تبصره ۲- گزارش‌های تحقیق و تفحص، تفریغ بودجه و کمیسیون‌ها به جز گزارش طرح‌ها و لوایح، خارج از نوبت در دستور کار مجلس قرار می‌گیرد. این گزارش‌ها باید حداقل چهل و هشت ساعت قبل از طرح در مجلس چاپ و در اختیار نمایندگان قرار گیرد و خلاصه آن حداکثر به مدت نیم ساعت در جلسه قرائت و متن کامل گزارش در مشروح مذاکرات چاپ شود.
تبصره ۳- هیأت رئیسه می‌تواند تمام یا بخشی از گزارش‌های واصله از دستگاه‌ها و سازمان‌هایی که طبق قانون موظف به ارائه گزارش به مجلس شورای اسلامی هستند را جهت قرائت در دستور کار جلسه علنی قرار دهد و گزارش کامل آن را به کمیسیون‌های ذی‌ربط ارجاع نماید.
تبصره ۴- کلیه گزارش‌هایی که در جلسه علنی مطرح می‌شود باید حداقل بیست و چهار ساعت قبل از طرح، تکثیر و بین نمایندگان توزیع شود مگر مواردی که در این آیین‌نامه به صراحت برای آن زمان دیگری تعیین شده باشد.
ماده ۱۰۵- گزارش نهایى کمیسیون اصل نودم (۹۰) قانون اساسى پس از ارائه به هیأت رئیسه مجلس، در صورتى که مربوط به عموم باشد، بدون رعایت نوبت در دستور کار قرار مى گیرد و در اولین جلسه علنى قرائت خواهد شد.
ماده ۱۰۶- در صورت اضطرار که رعایت امنیت کشور ایجاب کند، به تقاضاى کتبى رئیس جمهور یا یکى از وزرا یا ده نفر از نمایندگان، جلسه غیرعلنى تشکیل مى شود. در این صورت، تقاضاکنندگان ادله خویش را مبنى بر وجود شرایط اضطرار و اقتضاى امنیت کشور و در نتیجه لزوم برگزارى غیرعلنى جلسه رسمى مجلس، حداکثر تا مدت پانزده دقیقه، متوالیاً و یا متناوباً در دو نوبت، ارائه و سپس یک نفر به عنوان مخالف حداکثر تا پانزده دقیقه صحبت مى کند، در صورت تصویب دوسوم حاضران، کار رسیدگى در جلسه غیرعلنى ادامه مى یابد، در غیر این صورت، جلسه به حالت علنى بازگشته و به روال عادى عمل خواهد کرد.
تبصره ۱- مصوبات جلسه غیرعلنى در صورتى معتبر است که با حضور شوراى نگهبان به تصویب سه چهارم مجموع نمایندگان برسد.
تبصره ۲- تشخیص رفع شرایط اضطرارى براى انتشار مذاکرات و مصوبات جلسات غیرعلنى براى اطلاع عموم با مجلس است که با پیشنهاد حداقل ده نفر از نمایندگان و مذاکره به نحو مقرر در همین ماده، در جلسه غیرعلنى و تصویب اکثریت حاضرین در مجلس عملى مى گردد.
ماده ۱۰۷- رئیس هر جلسه قبل از ختم هر جلسه، روز و ساعت تشکیل و دستور جلسه بعد را اعلام مى کند که در صورت مذاکرات درج شود، مگر در موارد اضطرارى (به تشخیص هیأت رئیسه) که حداقل بیست و چهار ساعت قبل از تشکیل جلسه، باید به طور رسمى اعلام شود
ماده ۱۰۸- در صورتى که در مجلس بى نظمى و تشنج به وجود آید که مانع ادامه کار مجلس باشد و رئیس نتواند از آن جلوگیرى کند، در جاى خود قیام مى نماید. هر‌گاه برخاستن رئیس موجب آرامش نشود جلسه را به مدت پانزده دقیقه به عنوان تنفس تعطیل مى کند و نمایندگان از جلسه خارج مى شوند و پس از انقضاى پانزده دقیقه مجدداً جلسه تشکیل مى شود. هر‌گاه بى نظمى و تشنج تجدید شود رئیس، جلسه را ختم و آن را به روز دیگرى موکول مى نماید.
مبحث دوم – نطق‌ها و مذاکرات
اول – نطق‌ها
ماده ۱۰۹- در هر جلسه رسمى به جز جلسات بررسى لوایح برنامه توسعه، بودجه سالانه و استیضاح یا رأى اعتماد به وزیران، سه نفر از نمایندگان مى توانند به نوبت و طبق فهرستى که از قبل به قید قرعه توسط هیأت رئیسه تنظیم شده است، حداکثر به مدت هفت دقیقه نطق نمایند. همچنین دو نفر از نمایندگانى که در آن جلسه نوبت نطق نداشته باشند به جهت مسائل ضروری می‌توانند یک ساعت قبل از شروع جلسه در لوح مخصوص یا دستگاه الکترونیکی ثبت نام کرده و حداکثر به مدت پنج دقیقه نطق نمایند. در صورتى که بیش از دو نفر از نمایندگان متقاضى این نطق باشند، هیأت رئیسه به قید قرعه به دو نفر وقت خواهد داد.
هیچ یک از نمایندگان نمى توانند در مدت دو ماه بیش از یک بار نطق پنج دقیقه‌ای نمایند.
نماینده حق واگذاری تمام وقت خود را به نماینده دیگر دارد.
ماده ۱۱۰- در هر جلسه، قبل از ورود در دستور، رئیس مى تواند در مورد گزارش حوادث مهم و مسائل فورى روز مطالبى را که آگاهى مجلس از آن ضرورى باشد به اطلاع نمایندگان برساند. حداکثر مدت براى این مطالب پانزده دقیقه خواهد بود.
تبصره- رؤسای قوای مجریه و قضاییه می‌توانند خارج از موضوع دستور جلسه در صحن علنی مجلس نطق نمایند. این نطق پس از وصول تقاضای آنان و اعلام موضوع نطق به رئیس مجلس پس از موافقت هیأت رئیسه در اولین فرصت انجام می‌شود. ساعت و مدت نطق قبل از شروع جلسه باید به اطلاع نمایندگان برسد.
ماده ۱۱۱- در صورتى که نمایندگان لازم بدانند بنا به پیشنهاد رئیس مجلس و یا پانزده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس شوراى اسلامى، وزرا مکلف به حضور در مجلس مى باشند و هر‌گاه تقاضا کنند و مطلبى داشته باشند، مطالب آنان استماع مى شود.
تبصره ۱- هیأت رئیسه مجلس می‌تواند تمام یا بخشی از یک جلسه مجلس را برای رسیدگی به امور مهم و اساسی کشور اختصاص دهد.
تبصره ۲- دستور این جلسات و چگونگی اداره آن توسط هیأت رئیسه تعیین خواهد شد.
ماده ۱۱۲- ترتیب و مدت نطق بدین شرح است:
الف- مدت نطق در جلسه علنى به شرح زیر خواهد بود:
۱- براى استیضاح یک وزیر دو ساعت و براى استیضاح دولت یا بیش از یک وزیر چهار ساعت. استیضاح کنندگان مى توانند از بین خود یک یا چند نفر را براى بحث در موضوع استیضاح معرفى نمایند، ولى در هر حال مجموع نطق‌هاى استیضاح کنندگان نباید از مدت فوق تجاوز نماید.
۲- در مورد کلیات هر طرح یا لایحه، ابتدا سخنگوی کمیسیون اصلی حداکثر پنج دقیقه گزارش مى دهد، پس از آن حداکثر سه نفر مخالف و سه نفر موافق به ترتیب یک نفر مخالف و یک نفر موافق و سپس نماینده دولت و پس از آن سخنگوی کمیسیون هر کدام حداکثر پنج دقیقه صحبت مى کنند.
تبصره ۱- در مورد طرح‌ها و لوایح مهم یا مفصل با پیشنهاد رئیس جلسه یا بیست و پنج نفر از نمایندگان و رأى اکثریت مطلق نمایندگان حاضر، مى توان تعداد و یا وقت مخالف و موافق و وقت نماینده دولت و سخنگوی کمیسیون را حداکثر تا دو برابر افزایش داد.
تبصره ۲- در بررسی کلیات طرح‌هاى دو یا سه فوریتى و طرح‌هایى که کمیسیون اصلى در موعد مقرر گزارش نداده است یکى از طراحان مى تواند به جاى سخنگو در ابتدا و انتهاى رسیدگى در مجلس صحبت کند.
۳- براى موارد ذیل هر یک پنج دقیقه:
– دفاع در برابر توهین و تحریف نطق
– مخالفت و موافقت نسبت به هر یک از مواد طرح‌ها و لوایح
– توضیح پیشنهاد اصلاحى نسبت به مواد طرح‌ها و لوایح اعم از فردى و جمعى
– توضیح نماینده دولت و سخنگوی کمیسیون در مورد پیشنهاد‌ها
– توضیح پیشنهاد فوریت و یا سلب فوریت و مخالفت با آن
– پیشنهاد مسکوت ماندن طرح و یا لایحه و مخالفت با آن
– پیشنهاد تنفس
– پیشنهاد أخذ رأى مخفى
– تذکر آیین نامه اى و یا اخطار قانون اساسى
– پیشنهاد انواع رأى در مورد استیضاح
۴- برای تذکر آیین‌نامه‌ای و یا اخطار قانون اساسی حداکثر سه دقیقه
ب- در تمام موارد مذکور در بند (الف)، در صورتى که ضرورت اقتضاء کند ممکن است استثنائاً بدون مذاکره و با پیشنهاد رئیس یا ده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس، مدت نطق و شور اضافه شود.
ج- در کلیات لایحه بودجه سالانه کل کشور پس از نطق رئیس جمهور، سخنگوی کمیسیون گزارش خود را ارائه می‌دهد سپس حداکثر ده نفر از نمایندگان به عنوان مخالف گزارش کمیسیون و ده نفر به عنوان موافق گزارش کمیسیون به ترتیب یک نفر مخالف و یک نفر موافق هر کدام حداکثر ده دقیقه صحبت می‌کنند. پس از آن نماینده دولت به مدت بیست دقیقه و در پایان، سخنگوی کمیسیون صحبت می‌کند. مجموع زمان صحبت سخنگوی کمیسیون سی دقیقه خواهد بود.
تبصره- در کلیات متمم و یک یا چند دوازدهم بودجه، اظهارات به میزان نصف مدت‌هاى مقرر در بند فوق است.
د- مدت نطق براى مسائل مهم مربوط به سیاست خارجى از قبیل عهدنامهها و مقاوله نامه ها و موافقتنامه هاى بین المللى حداکثر سه ساعت و براى هر ناطق حداکثر پانزده دقیقه خواهد بود.
ه- پیش از أخذ رأى براى انتخاب حقوقدانان شوراى نگهبان و همچنین رئیس و دادستان دیوان محاسبات، هر نامزد می‌تواند حداکثر ده دقیقه در جلسه علنى مجلس مشخصات، سوابق کاری، تحصیلات و برنامه هاى خود را به اطلاع نمایندگان برساند.
تبصره- در کلیه مواردى که در این آیین نامه، نمایندگان مى توانند به عنوان موافق یا مخالف صحبت کنند رعایت ترتیب ثبت نام و یا درخواست صحبت الزامى است. در مواردى که قبل از تشکیل جلسه علنی متقاضیان صحبت یا نطق در لوح یا دستگاه الکترونیکی بیش از تعداد تعیین شده در این آیین نامه باشد یکى از اعضای هیأت رئیسه موظف است به قید قرعه از بین افرادى که در موعد مقرر ثبت نام کرده اند افراد مورد نیاز را تعیین نماید. افراد تعیین شده، حق واگذارى نوبت خود به نماینده دیگر را خواهند داشت.
ماده ۱۱۳- ناطق نباید از موضوع مورد بحث خارج شود. هر‌گاه رئیس تشخیص دهد که ناطق از موضوع خارج شده و در ضمن یک نطق، دو نوبت به وى تذکر خروج از موضوع را بدهد و باز ادامه دهد، دفعه سوم مى تواند وى را از ادامه نطق در آن موضوع در تمام جلسه منع نماید، مگر اینکه مجلس ادامه صحبت را تأیید کند.
ماده ۱۱۴- قطع کلام ناطق و عدم مراعات سکوت از طرف نمایندگان و هر گونه تهمت و توهین و ایرادگیری‌هاى شخصى و حرکات و تظاهراتى که موجب بى نظمى مجلس باشد ممنوع است و مرتکب مشمول مجازات‌هاى مندرج در این آیین نامه خواهد گردید. رئیس جلسه مسؤول جلوگیرى از این تخلفات است.
دوم – مذاکرات
ماده ۱۱۵- موضوعاتى که طبق دستور در مجلس مطرح مى شود باید یک ساعت قبل از موقع انعقاد جلسه در ورقه مخصوصى که خارج از جلسه نصب مى گردد یا دستگاه الکترونیک، ثبت شود تا مخالف و موافق، در صورت تمایل، با تفکیک کلیات و هر یک از مواد، در آن ورقه یا دستگاه الکترونیک در ستون مخصوص، شخصاً ثبت نام نمایند. حق تقدم نطق با کسانى است که ثبت‌نام کرده باشند که در این صورت، یک مخالف و یک موافق به ترتیب نطق خواهند کرد. در صورتى که مخالف یا موافقى ثبت‌نام نکرده باشد، نمایندگان مخالف و موافق در مجلس مى توانند کتباً نوبت بگیرند و به تناوب صحبت کنند. اگر هیچ موافقى وجود نداشته باشد، مخالفان مى توانند به نوبت صحبت کنند و اگر مخالفى موجود نباشد غیر از نماینده دولت و یا سخنگو به عنوان موافق کسى صحبت نخواهد کرد.
تبصره- در صورتى که موضوعى در دستور کار مجلس قرار گیرد و به دلایلى مطرح نشود و همان موضوع در جلسه بعد مجلس مطرح شود ثبت نام مخالف و موافق اولیه معتبر است.
ماده ۱۱۶- مذاکرات کامل هر جلسه همراه با مصوبات ضبط و ثبت و حداکثر چهل و هشت ساعت پس از آن، بین نمایندگان توزیع مى شود. نماینده اى که در صورت مشروح مذاکرات مطلبى برخلاف اظهارات او ثبت شده باشد، به طور اختصار مى تواند فقط نسبت به همان مورد در جلسه رسمى تذکر دهد و بعداً اصلاح آن قسمت از مذاکرات، در مجموعه مذاکرات مجلس درج مى شود. صورت مذاکرات جلسات باید به امضاى رئیس یا نائب رئیس مجلس که آن جلسه را اداره نموده است برسد.
ماده ۱۱۷- هر‌گاه هنگام بحث درباره طرح‌ها و لوایح، رئیس جمهور و معاونان او، وزیران و معاونان آنان و همچنین سخنگویان کمیسیون‌هاى مربوطه لازم بدانند در موضوع مورد بحث با رعایت مواد طرح شده صحبت کنند، برابر ضوابط و مدت تعیین شده در آیین نامه به آنان اجازه داده خواهد شد.
ماده ۱۱۸- نمایندگان مى توانند درباره مسائل مهم مملکتى یا بین المللى یا مناسبت‌هاى خاص بیانیه صادر نموده و به رئیس جلسه تحویل نمایند. چنانچه بیانیه صادره به امضای حداقل بیش از نصف مجموع نمایندگان برسد متن آن بدون ذکر اسامى نمایندگان در پایان جلسه علنى مجلس قرائت و طى نامه رسمى به مراجع ذى ربط ارسال خواهد شد و اسامى نمایندگان امضاءکننده بیانیه در مشروح مذاکرات چاپ مى شود.
تبصره- توزیع هر گونه نامه، گزارش، بروشور و امثال آن در صحن مجلس طبق دستورالعملى خواهد بود که توسط هیأت رئیسه تصویب و به اطلاع نمایندگان خواهد رسید.
